روایت خواندنی از نابودی عراق در اول جنگ /عملیات بزرگ کمان ۹۹، نیروی هوایی عراق را زمین‌گیر کرد

به گزارش مثلث آنلاین به نقل از  باشگاه خبرنگاران پویا، اول مهرماه سال 1359 مصادف با دومین روز از جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم بعث عراق علیه کشور جمهوری اسلامی ایران است. در این روز اتفاق‌ها و حمله‌های تخریب کننده‌ای اتفاق افتاد که مهمترین اتفاق دومین روز از پاییز آن سال، عملیات پرافتخار نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران علیه دشمن متجاوز با نام «کمان 99» بود.

صدام: هفته دیگر در تهران مصاحبه می‌کنم

اما قبل از پرداختن به این عملیات، به بخشی از رویدادهای آن روز می‌پردازیم. در این روز، صدام در مصاحبه‌ای که در یکی از مناطق اشغالی جنوب کشور داشت، به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد و با خیالی واهی، گفت: «بقیه سوالات را حداکثر یک هفته دیگر در مصاحبه بعدی در تهران پاسخ خواهم داد.»

فرماندهان ارتش عراق، انقلاب ایران را نشانه گرفته بودند

فرماندهان ارتش عراق پیش از حمله سراسری در جلساتشان به نتیجه رسیده بودند اگر نیروهایشان 10 تا 20 کیلومتر در خاک ایران پیش روی کنند، حکومت انقلابی تهران متلاشی می شود. آن‌ها تنها یک گزینه پیش رویشان می‌دیدند، پیروزی قطعی. حمدانی از فرماندهان گارد ریاست جمهوری عراق می‌گوید:خوش‌بینی ما به فروپاشی سریع رژیم تهران به حدی بود که سه لشکر ما در آغاز حمله، هدف مشخصی نداشتند.(1)

امام خمینی(ره): اگر مسئله جدی شد، دستور می‌دهم عراق را سر جایشان بنشانند

امام خمینی(ره) هم مطمئن بود که ارتش می‌تواند جواب دندان‌شکنی به عراقی‌ها بدهد پیام ایشان در آغاز سال تحصیلی جدید آب سردی بر آتش اضطراب ایرانی‌ها بود. گفت: «مردم فکر نکنند دولت و ارتش ما نمی‌تواند جواب عراقی‌ها را بدهد. هر وقت لازم باشد، پیامی به مردم می‌دهم و به صدام و کسانی که مثل او هستند ثابت می‌کنیم که نوکران آمریکا چیزی نیستند. مردم ایران نباید دست و پای خودشان را گم کنند. اگر مسئله جدی شد، دستور می‌دهم عراق را سر جایشان بنشانند. دزدی آمده سنگی انداخته و فرار کرده است.»(2)

روزنامه کیهان در این روز، درباره تعداد مجروحین حمله هوایی 31 شهریورعراق به فرودگاه مهرآباد، نوشت: «تا ساعت یک بامداد امروز تعداد مجروحین حادثه فرودگاه 38 نفر اعلام شد که 15 نفر به بیمارستان امام خمینی، 8 نفر به بیمارستان شریعتی، 3 نفر به بیمارستان صنایع هواپیمایی، هشت نفر به بیمارستان میمنت و سه نفر به درمانگاه بیمه‌های اجتماعی منتقل شده‌اند. از این تعداد گروهی که جراحاتشان سطحی بود مداوا و از بیمارستان مرخص و برخی دیگر بستری شده‌اند.»

در دومین روز حمله، دشمن پیشروی در خاک ایران را آغاز کرد. لشکر 92 زرهی اهواز گزارش داد: «حدود 200 تانک عراقی از شلمچه عبور کرد و به 6 کیلومتری خرمشهر رسید. شهر زیر آتش شدید قرار دارد، به طوری که حدود 100 نفر شهید و مجروح شده‌اند.»

ارتش ایران: به امام بگویید آماده‌ایم جواب عراق را بدهیم

در ایران، برای ارتشی که همیشه خودش را برتر از همسایه غربیش می‌دید، حمله عراق خیلی تلخ بود. فرماندهان این ارتش در جلسه ستاد مشترک به مسئولان گفتند به امام(ره) بگویید ما آماده‌ایم جواب عراق را بدهیم و از ایران و انقلاب دفاع کنیم». می‌گفتند تا ما ضربه کاری به عراق نزده‌ایم هیچ آتش بسی را نپذیرید.(3)

هجوم گسترده عراق از هوا و زمین

در روز اول مهرماه، حملات هوایی عراق استمرار یافت و فرودگاه اهواز بمباران شد. متعاقب آن مواضع نیروهای ایرانی از جمله موضع آتشبار کاتیوشا در شرق پاسگاه شهابی بمباران شد و سه نفر افسر و چهار نفر درجه‌دار و 9 نفر سرباز شهید و مجروح شدند و آشپزخانه صحرایی و چهار دستگاه خودرو این آتشبار منهدم شد. با تخلیه پاسگاه‌های مرزی، یگان‌های توپخانه مورد تهدید جدی قرار گرفتند. گردان 372 کاتیوشا که در شرق طلایه مستقر بود، در خطر محاصره قرار گرفت. به گردان 221 سوار زرهی دستور داده شد به کمک آن گردان بشتابد و در صورت لزوم با اجرای پاتک، گردان توپخانه را از محاصره رها کند. با توجه به شرایط نامساعد زمین برای پدافند، عناصر رزمی پیاده و تانک نمی‌توانستند دفاع مؤثری در مقابل تهاجم دشمن نمایند و به علت کمبود و نبود وسایل مهندسی سنگین در مقابل آتش پرحجم توپخانه دشمن حفاظی نداشتند. در این وضعیت تنها آتش توپخانه خودی و عملیات نیروی هوایی ایران بود که می‌توانست حرکات نیروهای دشمن را مختل و پیشروی آن‌ها را کندتر کند.

از طرف دیگر، جنگ همه جانبه زمینی از طرف عراق شروع شده بود. نیروهای متجاوز دشمن با اجرای آتش سنگین توپخانه و سایر جنگ افزارها پاسگاه‌های مرزی طلایه و کوشک را زیر آتش گرفتند و عناصر مانوری شامل یگان‌های مکانیزه و زرهی وارد خاک ایران شدند و به سمت هدف‌های پیش‌بینی شده پیشروی کردند. تیپ یک زرهی در مقابل تهاجم گسترده دشمن سرسختانه مقاومت کرد، ولی به علت فشار شدید نیروهای متجاوز، با انجام عملیات حرکات به عقب، به مواضع عقب‌تر تغییر مکان داد.

نمونه ای از جنگده‌های اف 14

عراق، زیر آتش توپخانه های نیروی زمینی و دریایی ارتش ایران

بر اساس تدبیر شهید سرلشگر «ولی‌الله فلاحی»، جانشین ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، خوزستان به 3 منطقه عملیاتی تقسیم شد. قرارگاه هدایت کننده عملیات در منطقه اهواز عملاً ترکیبی از شهید سرلشگر فلاحی، فرمانده لشگر 92 زرهی اهواز، شهید مصطفی چمران، فرمانده سپاه پاسداران و استاندار خوزستان تعیین شد. توپخانه‌های نیروی زمینی ارتش در منطقه خرمشهر و آبادان و توپخانه ساحلی نیروی دریایی در آبادان به شدت و با تمام امکانات خود، تأسیسات اقتصادی بصره و فاو را زیر آتش خود گرفتند و ضایعات زیادی به تأسیسات عراق از فاو تا بصره وارد کردند. بدین ترتیب نبرد توپخانه‌ها از همان آغاز جنگ به عنوان یک عنصر بسیار مهم جلوه گر شد.

عملیات کمان 99

نخستین طرح جنگی ایران، کمان 99 بود که نیروی هوایی ارتش ایران روی میز گذاشت تا جواب حمله هوایی عراق را داده باشد. سحر اول مهر هواپیماهای اف 14 ایران فضای مرز هوایی ایران را از ارومیه تا جزیره خارک پوشش می‌دادند، بعد هواپیماهای شکاری اف 14 و اف 5 پرواز می‌کردند و هدف‌هایشان در خاک عراق را به آتش می‌کشیدند.(4)

به آتش کشیده شدن تاسیسات نفتی عراق

صبح اول مهر، 150 جنگنده ایرانی در آسمان شهرهای عراق به پرواز درآمدند، بربری، دلحامد و زنجانی از خلبانانی بودند که تاسیسات نفتی اربیل، موصل و کرکوک را به آتش کشیدند. برخی هم به نیروی دریایی عراق در خلیج فارس حمله کردند و برخی به تاسیسات بغداد و بصره.(5)

وقتی عراق، حملات هوایی سراسری خود را علیه ایران اسلامی شروع کرد، عملیات تاکتیکی «انهدام نیروی هوایی عراق» جهت کسب برتری هوایی توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در اولین ساعات اول مهرماه بر پایه طرح«نبرد البرز» انجام گرفت. با ابلاغ رمز«کمان 99» هواپیماهای جنگنده بمب افکن و شکاری رهگیر نهاجا در هفت پایگاه هوایی کشور به غرش درآمدند و باندهای پروازی را پشت سر نهادند. هر گروه با بهره‌گیری از سوخت‌گیری هوایی برای انهدام هدف‌های دوردست، یا بدون عملیات سوخت‌گیری در هوا، فضای کشور عراق را شکافتند و اهداف خود را در سراسر خاک عراق در هم کوبیدند.

اهدافی که در داخل پایگاه‌های هوایی دشمن مورد توجه خلبانان بود، شامل باندهای پروازی، پناهگاه‌های هواپیماها، راه‌های خزش، انبارهای مهمات، انبارهای آمادی و قطعات پشتیبانی کننده هواپیماها، مخازن سوخت هواپیماها و خودروها، رادارهای هدایت کننده هواپیماها، برج‌های مراقبت و کنترل، سیستم‌های فرماندهی کنترل پایگاه‌ها، مراکز مخابراتی و انواع آنتن‌های آن بود.

موقعیت حمله هوایی ایران به عراق در اول مهر 1359،عملیات کمان 99

مناطقی که مورد هدف خلبان های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در «کمان 99» قرار گرفتند:

خلبانان پایگاه دوم شکاری در تبریز با 48 فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن تایگر «اف- 5» پایگاه هوایی موصل در بخش شمالی عراق در استان نینوا را درهم کوبیدند.

خلبانان پایگاه سوم شکاری در همدان با 16 فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن فانتوم «اف-4 ئی » پایگاه هوایی کوت در استان میسان یا العماره عراق را در هم کوبیدند.

خلبانان پایگاه چهارم شکاری در دزفول با تعداد 40 فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن تایگر «اف-5» پایگاه هوایی ناصریه را در استان ذیقار عراق بمباران کردند.

خلبانان پایگاه ششم شکاری در بوشهر با تعداد12 فروند هواپیمای فانتوم «اف-4 یی» پایگاه هوایی شعیبیه در استان بصره عراق را درهم کوبیدند.

خلبانان پایگاه یکم شکاری در مهرآباد تهران با تعداد 12 فروند هواپیمای فانتوم «اف -4 یی» و «اف-4 دی » پایگاه هوایی الرشید در جوار بغداد را درهم کوبیدند.

پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل «تموز» و «هضبه » در غرب بغداد، فرودگاه بین‌المللی بغداد، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، فرودگاه المثنی و برخی فرودگاه‌های دیگر در امواج بعدی حملات هوایی بمباران شدند. در موج دوم حملات هوایی، پایگاه یکم و دوم شکاری هر یک با 50 درصد از هواپیماهای آماده خود حمله ور شدند. در این عملیات 11 فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن از بین رفت.

از پا درآمدن نیروی هوایی عراق

بعد از این حملات هوایی ایران، نیروی هوایی عراق برای مدت طولانی نتوانست بیش از حدود 56 درصد از توانایی خود را به کار گیرد. پایگاه رشید در جوار بغداد که باید به سرعت آماده و درگیر نبرد شود، برابر گزارش اداره دوم سماجا، سرانجام در تاریخ 9 آذر ماه 59 مجدداً عملیاتی شد و این روند کم و یبش در سایر پایگاه‌های هوایی عراق نیز حاکم بود.

در این عملیات پرافتخار، برخی از خلبان‌ها شهید یا مجروح شدند :

سروان خلبان «منصور ناظریان» با هواپیمای تایگر اف - 5 یی شهید و هواپیما منهدم شد، سروان خلبان «داریوش یزدانفر» و ستوان یکم «خلبان رهبر» با هواپیمای اف - 4 یی هر دو خلبان سالم اما هواپیما آسیب دید. سروان «خدابخش عشقی‌پور» و ستوان یکم «عباس اسلامی نیا » با هواپیمای فانتوم اف - 4 یی، هر دو خلبان شهید و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «غلامحسین عروجی» با هواپیمای تایگر اف-5یی خلبان شهید و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «شهرام اویسی» با هواپیمای تایگر اف-5یی خلبان مجروح و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «پرویز حاتمیان» با هواپیمای تایگر اف-5یی خلبان اسیر دشمن و هواپیما منهدم شد. سرگرد «محمد جواد ورتوان» با هواپیمای تایگر اف-5یی خلبان مجروح و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «تورج یوسف» با هواپیمای تایگر اف-5یی شهید و هواپیما منهدم شد. ستوان یکم «علی‌مراد جهان‌شاهلو» با هواپیمای تایگر اف-5یی شهید و هواپیما منهدم شد.

بغداد به لرزه افتاد

خلبان‌ها پیروز به ایران برگشتند و مردم در خیابان‌ها از خلبان‌هایشان استقبال کردند. ایرانی‌ها روحیه گرفتند و عراقی‌ها شوکه شدند. مهدی بشارت، کاردار سفارت ایران در بغداد، می‌گفت: «تلویزیون عراق با آب و تاب از حمله هوایی عراق به ایران می‌گفت و اعلام می‌کرد تمام هواپیماهای ایران را نابود کرده‌اند. خیلی ناراحت بودم. دو روز بعد در دفترم حس کردم که بغداد به لرزه افتاده است. هواپیماها به بغداد حمله کرده بودند. هواپیماهای ایران مثل باران بر سر موسسه‌های نظامی و دولتی عراق بمب می‌ریختند. فرودگاه بغداد طوری آسیب دید که تا مدتی قابل استفاده نبود و افراد عادی که می‌خواستند وارد بغداد شوند به اردن می‌رفتند و از اردن با اتومبیل به بغداد می‌آمدند. من و کارمندان سفارت از حمله هوایی ایران سرشار از غرور و شادی شدیم.»(6)

پی نوشت:

1.وودز، کوین، جنگ صدام، مرز و بوم، داود علمیایی کوپایی،چاپ اول، تهران،1379،ص 22 تا 25

2.روح الله موسوی خمینی، صحیفه امام، نشر و تنظیم آثار امام خمینی، تهران، 1382، ج 13، ص223

3. اکبر هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران.ص 218

4.محمد معما، نبرد در آسمان، خاطرات امیر خلبان فضل الله جاویدنیا، عماد، تهران، 1390، ص 74 تا 77

5. محمد معما، نبرد در آسمان، خاطرات امیر خلبان فضل الله جاویدنیا، عماد، تهران، 1390، ص 74 تا 77

6. منوچهر پارسادوست، ما و عراق از گذشته تا کنون، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1387،ص602