میوه برجام بالاخره کی ثمر می دهد؟/ احیاء برجام؛ دور یا نزدیک؟

اکنون بیش از یک ماه از اولین دور هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام می‌گذرد، نشستی که به صورت مجازی برگزار شد و در آن تصمیم گرفته شد ایران و گروه ۴+۱ دور هم در وین جمع شوند. مذاکرات وین برای احیای توافق هسته‌ای ایران  ۱۷ اردیبهشت ماه از سرگرفته می‌شود.

در این مدت دیدارهای زیادی بین تیم مذاکره کننده ایرانی و گروه ۴+۱ انجام گرفت که تاکنون به سه گروه کارشناسی برای لغو تحریم ها و برنامه هسته ای منجر شد. هفته گذشته  هم سومین دور از گفت‌وگو‌های وین در حالی به پایان رسید که هر یک از طرفین اعتراف کردند که هر چند اوضاع در حال پیش روی است، اما مسیر هنوز پر تلاطم به نظر می‌رسد. هر چند که در این دور از گفت‌وگو‌ها شایعات زیادی از گراند هتل وین به بیرون درز کرد و برخی از رسانه‌ها ادعا‌های زیادی را مطرح کردند، اما در کلام تیم مذاکره کننده اعضای برجام اوضاع آنقدر‌ها هم تکان نخورده و نیازمند گفت‌وگو‌های بیشتر و عمیق‌تر در هفته پیش رو است.

تا اینجای کار زمزمه هایی از پر رنگ شدن احیاء برجام به گوش می‌رسد، زمزمه هایی که بازگشت آمریکا به توافق هسته ای و لغو یک جای تحریم‌های ایران را قوت می‌بخشد.

البته این ها فقط در حد زمزمه باقی مانده و تاکنون هر یک از طرفین برجام روایتی از گفت‌وگو‌های اخیر را با رسانه‌ها در میان گذاشته اند. از سوی یک منبع اروپایی که نامش ذکر نشده، گفته می‌شود که امیدوار بود این هفته در گفت‌وگو‌های وین پیشرفت‌هایی بیشتر از آنچه حاصل شده، به دست بیاید. ما هنوز در خصوص مهم‌ترین مسائل به تفاهم نرسیده‌ایم.

جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا هم اخیرا در گفت‌وگویی اعلام کرده ما هنوز در وین که در حال حاضر مذاکرات میان قدرت‌های جهانی و ایران در آنجا انجام می‌شود، به توافقی نرسیده‌ایم. هنوز فاصله قابل توجهی برای پیمودن و بستن شکاف‌های موجود باقی مانده است و این شکاف‌ها در زمینه تحریم‌هایی هستند که آمریکا و دیگر کشور‌ها لغو خواهند کرد. همچنین در زمینه محدودیت‌های هسته‌ای هستند که ایران قبول خواهد کرد برای اطمینان یافتن از اینکه هیچ گاه به یک سلاح اتمی دست پیدا نکند، آن‌ها را اعمال کند.

سالیوان ادامه داد: دیپلمات‌های ما در هفته‌های آتی روی این مسئله کار خواهند کرد تا تلاش کنند بر اساس پایبندی در ازای پایبندی به بازگشتی دوجانبه به برجام، به توافق هسته‌ای با ایران برسند. فعلا هیچ توافقی وجود ندارد. امیدواریم بتوانیم پیشرفتی حاصل کنیم و امیدواریم در نهایت به اهدافی که رئیس جمهور بایدن ترسیم کرده است، دست بیابیم.

در دور سوم مذاکرات وین چه گذشت؟

نوذر شفیعی کارشناس روابط بین الملل و استاد دانشگاه در گفت‌وگویی گفت که دور سوم گفت‌وگو‌ها در واقع هم شامل مذاکره و هم شامل نگارش متن می‌شد. مذاکره در مورد هر آنچه تاکنون به توافق نرسیده اند و متن راجع به آنچه تاکنون به توافق رسیده اند. همین که به هر حال این مذاکرات شکل گرفت و به مرحله‌ای رسیده ایم که نگارش یک متن آغاز شده نشان دهنده این است که گفت‌وگو‌ها رو به جلو بوده است.

او با بیان اینکه با این حال نباید تردید داشت که تا لحظات آخر نوشتن متن و پایان مذاکره، طرف‌های برجامی شرایط دشواری را در مذاکره خواهند داشت، تصریح کرد: در یک طرف ایران است که معتقد است متن جدیدی نباید نوشته می‌شد و کافی بود که ایالات متحده به برجام بازگردد و تعهدات برجامی خود را انجام بدهد و در این سوی هم ایران این آمادگی را داشت که گام‌هایی را که در کاهش تعهدات برجامی برداشته بود را به عقب برگردد و آن‌ها را دوباره آغاز کند. در طرف دیگر آمریکایی‌ها قرار دارند که در ابتدا خواسته‌های غیرموجهی را مطرح می‌کردند که برای طرف‌های دیگر برجام و افکار عمومی جهان قابل قبول نبود.

شفیعی معتقد است: به دلیل اینکه ایالات متحده در داخل هم تحت فشار است از سوی لابی‌های صهیونیستی و عربی و جمهوری خواهان و.. طرف‌های برجامی با این گزینه اجتناب ناپذیر مواجه بودند که باید روزنه‌ای ایجاد شود که آمریکا بتواند بار فشار‌هایی که وارد می‌شود را کم کنند و شاید انجام یک سری فعل و انفعالات صوری لازم بود، به نظر من ماحصل این گفت‌وگو‌ها به این سمت می‌رود که آمریکا تعهدات برجامی خود را انجام داده، تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند. نه تنها تحریم‌هایی که در گذشته لغو و دوبارهه برگردانده بود بلکه هر تحریم دیگری که بعد از برجام وضع شده بود.

کارشناس مسائل بین الملل تاکید می‌کند که اینکه ایران اصرار دارد تحریم‌های غیر برجامی برداشته شود به این دلیل است که در اصل برجام هرگونه تحریم ایران را منتفی کرده بود؛ بنابراین تحریم‌های جدید واشنگتن نقض برجام تلقی می‌شد. هم با روح برجام تضاد داشت چراکه روح آن حکایت از همکاری با ایران و بازکردن راه برای ورود ما به اقتصاد جهانی بود و هم با نص برجام در تعارض بود، چون در برجام هم ایالات متحده متعهد شده بود که تحریم‌های جدیدی را وضع نکند.

دستاورد کمیسیون مشترک برجام تا اینجای کار

کیومرث یزدان پناه دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران در گفت‌‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره نشست کمیسیون مشترک برجام، گفت: به نظر می‌رسد رضایت به کف خواسته‌ها، دستاورد اولیه مذاکرات وین تا ۲۸ خرداد خواهد بود و طرفین رضایت می‌دهند که در مرحله اول به منظور جلب اعتماد یکدیگر اقداماتی را ولو اندک در راستای راهگشایی به منظور احیای برجام بردارند.

او افزود: به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران پذیرفته که به واسطه برخی اقدامات دولت آمریکا در راستای برخی از تحریم‌ها و محدودیت‌ها خواسته‌های طرف مقابل را بپذیرد و آن چیزی که از برآیند مذاکرات و خروجی آن‌ها مشخص است که بعضا برخی از قسمت‌های آن مبهم هستند، این است که استمرار مذاکرات در سیاست انتظار به بعد از نتایج انتخابات ریاست جمهوری موکول خواهد شد.

اخطار؛  از مذاکرات بهار سال ۹۲ درس بگیریم

یزدان پناه ادامه داد: این مرحله از مذاکرات در وین اگرچه یک چشم انداز نسبتا کم سو و روشنی برای آینده برای احیای برجام باز می‌گذارد، اما شباهت‌های عجیبی به مذاکرات بهار سال ۹۲ دارد، در آنجا هم علی رغم اینکه مذاکرات در آستانه دستیابی به نتیجه نهایی بود به واسطه اینکه ایران درگیر رقابت‌های انتخاباتی شد، متاسفانه تیم مذاکره کننده ایرانی کم کاری‌هایی را آن زمان به صورت محسوس و ملموس نسبت به سرانجام مذاکرات داشت که به سیاست انتظار بعد از انتخابات ریاست جمهوری موکول شد، در نتیجه تقریبا بیش از ۸ سال کشور ما را به صورت فرسایشی درگیر برنامه جامع اقدام مشترک کرد.

او افزود: ایران باید حواسش را جمع کند با قاطعیت و پافشاری بر خواسته خود اجازه ندهد دوباره تعهدی را بپذیرد که در نهایت به ضرر کشور ما تمام شود و خروجی آن ملموس نباشد. اکنون فرصت بسیار خوبی برای ایران است که در این مقطع زمانی به بهترین شکل ممکن برجام را احیاء کند و بسیاری از تحریم‌ها را به خصوص تحریم‌های راهبردی، بانکی و نفتی را به طور کامل بردارد، اجازه ندهد که آمریکایی‌ها زمان بخرند، بازی را به سیاست انتظار برای ایران تبدیل کنند و به بعد از نتیجه انتخابات ریاست جمهوری در ایران موکول کنند.

دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران اضافه کرد: موکول کردن نتیجه مذاکرات به بعد از انتخابات ایران دو آسیب جدی در پی دارد، نخست اینکه نتیجه‌ای مشابه نتیجه مذاکرات آلماتی قزاقستان در سال ۹۲ را رقم بزند که برای ایران به هیچ وجه مثبت و سازنده نبود، نکته دوم اینکه این مسئله ممکن است در داخل کشور هم دست آویز رقابت‌های انتخاباتی قرار بگیرد و منافع ملی قربانی اهداف و مطامع مقطعی احزاب و گروه‌های برجسته سیاسی برای انتخابات ریاست جمهوری و نتایج حاصل آن شود که به نظر می‌رسد به صلاح نیست.

مذاکرات وین؛ مناسب ترین فرصت برای برداشت میوه برجام برای تمام فصول

او با تاکید بر اینکه نباید وزارت خارجه را در این مقطع به هیچ وجه در عرصه داخلی و خارجی تنها گذاشت، تصریح کرد: تیم مذاکره کننده اکنون در بالاترین سطح ممکن نیاز به حمایت، کنترل و نظارت سیستم‌های بالادستی و فرابالادستی دارد و از طرف دیگر تلاش برای جلب رضایت برخی از دوستان و رقبای خوب منطقه‌ای و قاره‌ای ایران است که با استمداد از آن‌ها تلاش شود آمریکا را تحت فشار بگذارند و واشنگتن خواسته‌های برحق ایران را مورد توجه قرار دهد و ایران به توافقات حداقلی اکتفا نکند و حتما در این مرحله آن گام‌های اساسی و سازنده بردارد و اجازه ندهد مذاکرات دچار فرسایش شود و به سیاست انتظار به بعد از نتایج انتخابات منجر شود، چراکه در غیر این صورت تردیدی نیست که چیزی مشابه مذاکرات سال ۹۲ اتفاق بیفتد و ما سال‌ها سال گرفتار فرسایش ناشی از مذاکرات و خسارت مرگبار آن خواهیم شد.

یزدان پناه با بیان اینکه احیای برجام در راه است، گفت: این می‌تواند نقطه عطفی برای کشورمان باشد، اما مهم‌ترین مسئله کمیت و کیفیت احیای آن است که باید مراقب بود تا ضعیف و مبتدیانه تنظیم نشود و با توجه به تجربیات تلخی که در راستای مذاکرات تا به امروز کسب کردیم از آن به نحو احسن بهره بگیریم.

دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران تاکید کرد: مذاکرات وین آخرین گام و مناسب‌ترین فرصت برای ایران است تا از مذاکرات طولانی مدت و پر هزینه هسته‌ای، میوه واقعی، پایدار و برای تمام فصول برداشت کند و در هیجان و دلداده میوه نوبر بهاری باقی نماند.