نرمش ریاض

پیروزی بایدن و مواضعی که دولت بایدن و کابینه پیشنهادی وی نسبت به عربستان اتخاذ یا حداقل در بیان اظهار می‌دارند مقامات ریاض را به نوعی نگران کرده و آنها را به این باور رسانده است که فشارها بر عربستان از سوی دولت بایدن بیشتر نیز خواهد شد؛ بنابراین از یک طرف اگر ریاض بخواهد مسیر انتقال قدرت به محمد بن‌سلمان را آرام‌تر طی کند و از طرف دیگر آمریکا مانع جدی در برابر سیاست خارجی جدید عربستان در منطقه ایجاد نکند باید در برخی موضع‌گیری‌های خود نرمش نشان دهد. بایدن در رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا، عربستان را منفور توصیف کرد و گفته بود که خاشقجی به دستور ولیعهد عربستان کشته شده و باید با این کشور مانند خودشان رفتار شود.

بایدن از محمد بن سلمان منزجر است و حتی پس از انتشار یافته‌های سیا مبنی بر اجرای قتل وحشیانه جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی در سال ۲۰۱۸ با دستور ولیعهد سعودی در کنسولگری ریاض در استانبول، بایدن او را "اراذل و اوباش" خواند. عربستان می دانست که با آمدن بایدن پرونده قطوری از مسایل حقوق بشری علیه بن سلمان باز می شود و همینطور نیز شد و گروه بایدن در همان روزهای ابتدایی تحویل گرفتن دولت به موضوع حقوق بشر در عربستان گیر داده‌اند، موضوعی که در دوران ترامپ نه تنها با چشم‌پوشی، بلکه با همراهی وی همزمان شد.

به هر حال عربستان ‌همچنان ‌به ‌دنبال ‌ایفای ‌نقش‌ هرچه‌ بیشتر‌ در ‌منطقه ‌است‌.

تاریخ شکل گیری روابط ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی

روابط دیپلماتیک آمریکا با آل سعود از سال ۱۹۳۹ شروع شد. تا پیش از آن فرستاده آمریکا به قاهره مسئول رسیدگی به امور مربوط به عربستان هم بود.  اما ناگهان روابط آمریکا با عربستان سعودی چنان اهمیتی پیدا می‌کند که در سال ۱۹۴۲ آمریکا سفیرخود در ایران را به جده فرستاد.

در روز ولنتاین 1945، فرانکلین روزولت رئیس‌جمهور آمریکا روی عرشه کشتی «یو اس اس کوئینسی» در کانال سوئز با عبدالعزیز بن سعود پادشاه عربستان دیدار کرد. این دیدار طلیعه چیزی بود که اکنون طولانی‌ترین رابطه آمریکا با یک کشور عربی محسوب می‌شود؛ اما امروز این روابط در حال افول بوده و شاید نیازمند بازبینی باشد.

روابط عربستان و آمریکا در طول نزدیک به هفت دهه، نه بر مبنای ارزش‌های مشترک که بر اساس نیازهای مشترک تعریف و عملیاتی شده و به حیات خود ادامه داده است. شالوده این دو سازه متفاوت را معادله «نفت ـ امنیت» شکل داده و با افت و خیزهای فراوان، تبدیل به شبکه درهم تنیده‌ای از روابط سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی شده است. شاید در سال 1945، فرانکلین روزولت و عبدالعزیز بن سعود سوار بر عرشه کشتی، در این اندیشه نبودند که این روابط با تمام فراز و فرودهای عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی، تا به امروز همچنان به قوت خود باقی است

یمن

نوع سیاست جو بایدن و دموکرات‌ها در قبال خاورمیانه متفاوت است و برعکس ترامپی هستند که با تکروی‌ها و فردمحوری‌های خود در بحران‌های مختلف منطقه‌ای دست به انتحار سیاسی می‌زد. آنها می‌دانند، سیاست‌هایی که ترامپ در سال‌های گذشته در خاورمیانه پیاده کرد، تنها موجب آسیب‌های زیادی برای امریکا شده و بنابر این درصدد تغییر آنها خواهند بود. یکی از این مسائل جنگ یمن است که به گفته سران دموکرات مورد حمایت بایدن قرار نخواهد گرفت. ضمن اینکه به نظر نمی‌رسد، بایدن همچون ترامپ بخواهد هزینه حمایت‌های بیجا از عربستانی  که به عنوان رژیمی کودک‌کش و رژیمی که مخالفان خود همچون خاشقچی را به مسلخ می‌برد، بپردازد ولیکن تناقضاتی نیز در قسمتی از سخنان بایدن وجود دارد و آن این است که وی تاکید کرد «ما برای دفاع از حاکمیت عربستان با آن کشور همکاری و از اراضی آن دفاع خواهیم کرد»، موضوعی که با استقبال رژیم سعودی مواجه شده و در مقابل تحلیلگران مسایل منطقه، سخنان رییس جمهوری آمریکا درباره پایان جنگ یمن را «مزورانه» توصیف کرده و معتقدند که بایدن نیز همچون «دونالد ترامپ» به دنبال دوشیدن آل سعود ولی این بار با چهره‌ای بزک کرده می‌باشد و می‌خواهد با سخنان دو پهلو، سر جیب رژیم سعودی شل‌تر شود تا او نیز همچون دیگر مقامات آمریکا بیشتر بتواند آل سعود را سرکیسه کند   .

به هر حال این نکته را نیز باید در نظر گرفت که روابط میان کشورها نه براساس احساسات بلکه منافع مشترک استوار است و  قطعأ آمریکا از حفظ رابطه‌ای قوی با ریاض چشم پوشی نخواهد کرد.

قطر

پیش از پیروزی بایدن در انتخابات سوم نوامبر ۲۰۲۰ تلاش‌های زیادی برای حل اختلاف میان عربستان و قطر بویژه از سوی دو کشور عمان و کویت  انجام شد. چراکه این دو کشور همسایه یکدیگر و از جمله اعضای موثر شورای همکاری خلیج‌فارس به‌شمار می‌روند. کشورهایی مانند کویت و عمان که معمولا تلاش می‌کنند بین عربستان و سایر کشورها موضع میانه‌ای اتخاذ کنند در این ماجرا نیز سعی خود را به‌کار گرفتند تا توافق انجام شود. ولیکن همانطور که پیش تر نیز گفته شد پیروزی بایدن و مواضعی که وی نسبت به عربستان دارد مزید بر علت شد سعودی ها را نگران و باعث شکل گیری این باور شد که باید در برخی موضع‌گیری‌های خود نرمش نشان دهند و موضوع قطر یکی از این مواردی بود که روی کار آمدن بایدن آن را تسریع کرد. در عین حال تجربه سال‌های گذشته شاید به عربستان نشان داد دشمنی با قطر می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای خاندان پادشاهی آل سعود به همراه داشته باشد.

اگرچه هنوز مشخص نیست سیاست خارجی دولت جو بایدن در قبال عربستان سعودی چگونه خواهد بود ولیکن ولیعهد سعودی به خوبی دریافته است که دوره جدیدی آغاز شده است و به همین دلیل زیر فشار‌های آمریکا، با وجود اختلاف‌های عمیق میان قطر با عربستان از یک سو و با امارات از سوی دیگر، روابط با قطر را پس از وقفه‌ای سه ساله از سر گرفت.

حقوق بشر

عربستان همواره به خاطر وضعیت حقوق بشر در این کشور به ویژه قرار داشتن در میان کشورهایی که بیشترین اعدام را دارد، مورد انتقاد بین‌المللی قرار داشته است و بایدن نیز در رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا، عربستان را منفور توصیف کرد و وعده داد که پرونده عربستان را در زمینه حقوق بشری مورد بررسی قرار می‌دهد و خواستار ارزیابی مجدد روابط ریاض و واشنگتن شد.

کاهش تعداد اعدام‌ها ، حذف سخنان نفرت انگیز و محدود کردن مدت زندان برای فعالان زندانی، بخشی از تغییراتی است که عربستان سعودی به دلیل ورود جو بایدن از 20 ژانویه به کاخ سفید انجام داده است و حتی در آخرین مجموعه کتاب‌های درسی خود، برای اولین بار بخش‌هایی را که خواستار صدور حکم اعدام برای غیر‌مؤمنان شده و بخش‌های پیش‌بینی کننده جنگ آخر‌الزمان را که مسلمانان، همه یهودیان را خواهند کشت، حذف کرده‌اند. ریاض همچنین محتوا‌هایی که حاوی حس تنفر از «دیگران» از جمله مسیحیان، یهودیان یا همجنسگرایان بوده را از کتب درسی دانش‌آموزان خود حذف کرده است و گمان می‌کند که تغییرات اخیر ممکن است برخی از تنش‌ها را با جو بایدن کاهش دهد.

بایدن در این خصوص اظهار داشته است "من دیروز با پادشاه صحبت کردم ، نه شاهزاده . من برای او روشن کردم که قوانین در حال تغییر هستند و ایالات متحده تغییر می کند. ما آنها(مسئولان عربستان) را در مورد نقض حقوق بشر مسئول خواهیم دانست و اطمینان حاصل خواهیم کرد که آنها می خواهند برای برخورد با نقض حقوق بشر اقدام کنند."

بایدن گفته است که حقوق بشر پیشتاز سیاست خارجی ایالات متحده خواهد بود و از قرار معلوم نیز وی از اقدامات بن سلمان در خصوص پرونده خاشقچی و موضوع یمن در ظاهر شاکی می‌باشد و خواستار رسیدگی به این دو پرونده هست، اگرچه روابط امریکایی که جو بایدن رئیس جمهور آن باشد نسبت به امریکای ترامپ، حتماً تغییر خواهد کرد ولی نکته مهمی که در این میان وجود دارد معلوم نیست که آیا بایدن همانند ترامپ با دریافت دلار‌ها و هدایای سعودی چشم خود را بر روی این دو پرونده حقوق بشری می‌بندد و مانند اکثر روسای جمهوری که در ابتدای دوره خود چنین حرف هایی را می زنند و بعد عقب نشینی می کنند وی نیز بعد از مدتی به عقب خواهد نشست یا نه واقعا به دنبال رسیدگی به این دو مساله می‌باشد؟

نتیجه گیری

اگرچه هنوز مشخص نیست سیاست خارجی دولت جو بایدن در قبال عربستان سعودی چگونه خواهد بود و گذشت زمان به ما برای قضاوت صحیح‌تر کمک خواهد کرد ولیکن همانطور که پیش تر نیز گفته شد پیروزی بایدن و مواضعی که وی نسبت به عربستان دارد سعودی ها را نگران و باعث شکل گیری این باور شده است که اگر آن ها می خواهند از سوی آمریکا مانع جدیدی بر سر راه انتقال قدرت  به محمد بن‌سلمان ایجاد نشود باید در برخی موضع‌گیری‌های خود نرمش نشان دهد.

در رابطه با فرجام ائتلاف واشنگتن و ریاض تفسیر‌های مختلفی وجود دارد، برخی از تحلیلگران سیاسی معتقدندکه علی رغم چالش‌های موجود اصل روابط عربستان و آمریکا در دوران ملک سلمان و در سال‌های آینده همچنان به قوت خود باقی بماند این در حالی است که برخی دیگر از اجتناب ناپذیر بودن تغییر ماهیت روابط دو کشور می‌گویند. بروس ریدل تحلیلگر اندیشکده بروکینگز در این رابطه می‌نویسد: ' ملاقات 70 سال پیش کوئینسی، مشکلات بنیادین را نشان داد. عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا ارزش‌های مشترک اندکی دارند. عربستان پادشاهی مطلقه موروثی است، آمریکا در مقابل یک دموکراسی است.

در نبود ارزش‌های مشترک، این اتحاد همواره با تهدیدهای مشترک و دشمنان مشترک تعریف شده است. شراکت سعودی-آمریکا در حال ورود به دوران انتقال است چرا که هر دو طرف در حال بازنگری اولویت هایشان هستند. پیش بینی می‌شود که سال‌های پیش رو، بیش از آنچه که فرانکلین روزولت و ابن سعود می‌خواستند، آبستن تلاطمات باشد

به هر ترتیب هرچند هنوز نمی‌توان با قاطعیت در خصوص راهبرد خاورمیانه‌ای دولت دموکرات جو بایدن اظهار نظر کرد، اما بعید به نظر می‌رسد این میزان از همگرایی که در سال‌های اخیر میان ولیعهد جوان سعودی و کاخ سفید شکل گرفته، استمرار یابد یا به بیان جو بایدن چک سفید امضا از سوی کاخ سفید به ریاض تحویل داده شود. در عین حال نباید از نقش و تاثیر لابی‌های موثر و قدرتمند عربستان و اسرائیل بر روند تصیم‌سازی‌های واشنگتن در موضوعات منطقه‌ای غافل شد. مجموعه‌هایی که می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌های موجود در نظام سیاسی ایالات متحده، بر نهادهای سیاست‌گذار این کشور اثر بگذارند.الزامات ساختاری و الزامات منطقه ای معطوف به امنیت این دو کشور را بر خلاف تحلیل ها در ماندن در کنار هم تشویق خواهد کرد تا جدایی از هم.با هم بودنی که بیش از اینکه ناشی از علاقه و ارزشهای مشترک باشد ریشه در مشکلات و محذورات محیطی و منطقه ای دارد.