از واکسن کرونا چه خبر؟

نصیر محجل امروز (یکشنبه- ۲۵ آبان ماه) در نشست تخصصی مجازی که به همت دفتر هم اندیشی اساتید نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاههای آزاد اسلامی استان اصفهان با موضوع «کرونا؛ آخرین تحولات و دورنمای درمان» با همکاری واحد نجف آباد برگزار شد، اظهار کرد: ویروس کرونا در آخرین روزهای سال ۲۰۱۹ میلادی در منطقه ای از ووهان چین گزارش شد و پس از آن ویروس به سرعت در دیگر نقاط دنیا گسترش یافت.

وی در توضیح روند انتشار این ویروس که در مدت کوتاهی به یک پاندمی جهانی تبدیل شد، گفت: تا پیش از کشف این ویروس محققان چینی نمی دانستند این ویروس از کجا آمده و تاکنون کشف نشده بود. ابتدا گفتند که منشا این بیماری در بازار غذاهای دریایی و حیوانات زنده در ووهان چین آغاز شده و البته بعدها عنوان شد که ممکن است این ویروس پیش از این هم در جامعه وجود داشته است.

عضو هیات علمی بخش ویروس شناسی موسسه پاستور ایران با بیان اینکه در اواخر دسامبر ۲۰۱۹، ۲۷ کیس با منشا ناشناخته در چین گزارش شد که البته صحبت هایی در خصوص مخفی کاری اعلام بیماران در چین وجود دارد. در ژانویه ۲۰۲۰ اولین کیس در خارج از چین گزارش شد که مربوط به یک فرد در تایلند بود که به تازگی از سفر چین بازگشته بود. در همین زمان در ژانویه نخستین انتقال انسان به انسان این ویروس گزارش و ۲۳ ژانویه ووهان وارد یک قرنطینه بزرگ و سراسری شد.

محجل ادامه داد: کم کم ویروس به ۳۴ ایالت چین انتشار یافت و آخر ژانویه سازمان جهانی بهداشت از این ویروس به عنوان یکی از مهم ترین خطرها برای بهداشت جهانی سخن گفت. در فوریه نام  این بیماری مشخص و کروناویروس جدید با نام سندرم حاد تنفسی ۲ (SARS-CoV-۲) شناخته شد. ۱۱ مارچ بعد از اینکه چند قاره درگیر این بیماری شدند، سازمان بهداشت جهانی این بیماری را با عنوان پاندمی شناخت.

آیا ویروس موجود زنده است؟

وی با بیان اینکه این ویروس تاکنون میلیون ها نفر را درگیر کرده و جان بیش از یک میلیون نفر در جوامع بشری را گرفته است، در خصوص ویروس عامل ابتلا به این بیماری توضیح داد: این ویروس از یک غشا تشکیل شده که سلول های پستانداران را تشکیل می دهد و قسمت اعظم آن چربی است، البته بخش های پروتئینی دارد که باعث اتصال به سلول های انسان می شود.

عضو تیم تحقیقاتی پروژه واکسن کرونا گفت: در مورد اینکه آیا ویروس هم موجود زنده است یا خیر همواره بحث می شود. ویروس همانند سازی دارد، اما سوخت و ساز سلولی ندارد. ویروس دارای یک ماده ژنتیکی است که این ماده به ویروس خاصیت همانند سازی را می دهد.

محجل در خصوص نامگذاری ویروس های خانواده کرونا تصریح کرد: در تصاویر میکروسکوپی این سلول ها، پروتئین ها ظاهری تاج مانند دارند که کرون یا تاج و در انگلیسی کرونا گفته می شود.

منشاء ویروس کرونای جدید چیست؟

به گزارش ایسنا، وی افزود: بیشتر اعضای ویروس های خانواده کرونا بین انسان و حیوان مشترک است که مرس و سارس که پیشتر شناخته شده بودند نیز از این خانواده هستند. بر اساس داده های علمی ویروس مرس از شتر به انسان رسید و سارس که کشنده تر و کمتر مسری بود نیز از نوعی خفاش و مورچه خوار منتقل شده است که به عقیده بنده گرچه هنوز منشا ویروس کرونای جدید مشخص نشده و نیاز به تحقیقات بیشتر است، اما به همین دلیل احتمالا منشا ویروس کرونای جدید هم از طبیعت وارد شده است.

این ویروس شناس با بیان اینکه این ویروس اولین ویروس خطرناکی نیست که بشر کشف کرده و احتمالا آخرین هم نخواهد بود، تصریح کرد: اوائل قرن ۲۱ میلادی سارس شناسایی و سال ۲۰۱۰ مرس شناسایی شد که هم خانواده هستند.

محجل گفت: احتمال انتقال این ویروس ها که در حیوانات وجود دارد به انسان بسیار پایین است، اما احتمال بروز آن صفر نیست. در اصطلاح به این اتفاق اسپیلور یا سرریز می گویند که عوامل مختلفی در ان نقش دارد.

واکسن؛ تنها چاره خلاصی از شر کرونا

به گفته این ویروس شناس یکی از این عوامل این است که گاهی ماده ژنتیکی ویروس و دستور تهیه پروتئین های ویروسی جهش می یابد و یکسری امینواسیدها داخل ساختار عوض می شود و این پروتئین، پروتئین انسانی را شناسایی می کند.

محجل با تاکید براینکه ۸۰ درصد انسان هایی که به این ویروس مبتلا می شوند، بهبود می یابند، خاطرنشان کرد: ۲۰ درصد جامعه در گروه ریسک یا خطر قرار دارند که شامل افراد با سن بالا، دارای بیماری زمینه ای مانند بیماری های تنفسی، ریوی، دیابت، قلبی و عروق و سرطان ها، خصوصا کسانی که در حال شیمی درمانی هستند و  افراد چاق است.

وی در خصوص درمان و مقابله با بیماری های ویروسی و میکروبی راه خلاصی از شر این ویروس را تنها واکسن اعلام کرد و گفت: زیرا جلوی انتشار را می گیرد و از سرمنشا می توان بیماری را کنترل کرد.

واکسن ها چگونه کار می کنند؟

عضو هیات علمی بخش ویروس شناسی موسسه پاستور ایران در خصوص روش عملکرد واکسن ها توضیح داد:  وقتی واکسن را به بدن تزریق می کنیم واکسن توسط سلول های عرضه کننده آنتی ژن دریافت می شود و به سلول های ایمنی بدن (سلول های تی) نمایش داده می شود. این سلول ها بعد در دو مسیر ایمنی خونی و ایمنی سلولی اثر می گذارند و این دو مسیر فعال می شود و پادتن ترشح می شود.

محجل با بیان اینکه کار بیشتر پادتن ها این است که به پروتئین تاج مانند حمله کنند و به آن متصل شوند، اظهار کرد: در این مسیر اصطلاحا سلول خنثی می شود و در مسیر بعد سلول های تی هلپر سلول های کشنده را فعال می کنند و سلول های آلوده به ویروس را از بین می برند که به این سلول تی کیلر می گویند. زمانیکه تمام این اتفاقات رخ می دهد سلول ها تبدیل به سلول های حافظه می شوند و وقتی دوباره این آنتی ژن که ممکن است واکسن هم نباشد وارد بدن شود مورد حمله قرار می گیرند.

به گفته وی این اتفاقات زمانی که بیمار می شویم هم رخ می دهد، اما معمولا زمان بر است و رسیدن به این پاسخ ایمنی طولانی خواهد بود و ممکن است دچار حساسیت شویم و سیستم ایمنی بیش از حد فعال شده و واکنش نشان دهد.

این ویروس شناس با تاکید براینکه واکسن های مورد تایید باید مراحل کارآزمایی بالینی را با موفقیت پشت سر گذارده تا مجوز تولید را کسب کنند، اظهار کرد: برای ساخت یک واکسن کارآزمایی بالینی نیاز است و بعد از اینکه واکسن مطالعات حیوانی اثربخش را پشت سر گذاشت وارد مرحله آزمایش انسانی می شود که در سه فاز انجام می شود.

محجل با بیان اینکه این سه مرحله کارازمایی بالینی در تعداد افرادی دخیل در هر مرحله تفاوت دارد، خاطرنشان کرد: در فاز یک ۲۰ تا ۱۰۰ داوطلب سالم انتخاب می شوند و می خواهیم بدانیم واکسن امن است یا خیر؟ فاز بعد افراد بیشتری در حد چند صد نفر دخیل می شوند به دنبال این هستیم که بدانیم آیا واکسن امن است و آیا اثار جانبی ندارد و پاسخ سیستم ایمنی مناسب دارد یا خیر؟ در فاز سوم نیز چند هزار نفر دخیل هستند این موضوع که آیا واکسن کار می کند یا خیر را بررسی می کنند.

به گفته این ویروس شناس کارآزمایی بالینی برای هر دارویی نیاز ضروری است که این آزمایش هزینه بالایی دارد و کمپانی های بزرگ می توانند آن را تامین کنند.

روش های ساخت واکسن

این ویروس شناس در توضیح اینکه بدانیم چطور واکسن ساخته می شود، گفت: با تکنولوژی حال حاضر چند روش ساخت واکسن در دسترس بشر است. قدیمی ترین نوع واکسن ها، واکسن هایی است که کل پاتوژن را در خود دارند. این واکسن ها به دو دسته عمده واکسن های غیر فعال شده و زنده ضعیف شده تقسیم می شوند. اولی قابلیت تکثیر را به کمک حرارت یا ماده شییمیایی غیر فعال کرده و چون آنتی ژن تنها عرضه می شود و قدرت آلوده سازی ندارد بدن را کمک می کند.

وی افزود: در مورد دوم پاتوژن کشته نمی شود اما سرعت و قدرت تکثیر آن کم می شود و در این حالت پاتوژن کمک می کند میزان آلوده سازی کم و امن تر شود.

محجل با بیان اینکه با بررسی این روش ها می فهمیم این روش امن نیست و ممکن است همه غیر فعال نشده باشند و یا اینکه جهشی اتفاق افتد، یادآور شد: در مرحله بعد انسان واکسن های ثاب یونیت subunit vaccine را عرضه کرد که تمام پاتوژن در ان نیست و بخشی که سیستم ایمنی را بهتر می تواند تحریک کند قرار داده می شود و موجب ایجاد ایمنی در بدن می شود.

این ویروس شناس نوع دیگر واکسن ها را نوکلئیک اسید واکسن ها اعلام کرد که اصطلاحا ژن درمانی می گوییم و گفت: ژن سازنده پروتئین را عرضه می کنیم تا خود بدن بسازد و خودش پاسخ ایمنی ایجاد کند. این نوع شامل واکسن های حامل های نوترکیب، واکسن های پلاسمید DNA و واکسن های mRNA است.

محجل با بیان اینکه ماده ژنتیکی در دنیا یا DNA است و یا RNA، تصریح کرد: این دو مولوکول ساختار سازنده همه موجودات زمین را تشکیل داده اند واکسن هایی که از آر ان ای و دی ان ای استفاده می کنند کارشان این است داخل سلول های بدن رفته و آنها را وادار می کنند پروتئینی بسازند و برعلیه پاسخ ایمنی ایجاد شود.

وی گفت: اگر بتوانیم آنتی بادی داشته باشیم و یا بدن را وادار به آن کنیم و جلوی اتصال پروتئین به سلول انسان را بگیرد و آن را خنثی کند، در نتیجه موفق شده ایم که یک واکسن موفق داشته باشیم.

مشارکت ۴۳ هزار نفر در فاز ۳ واکسن فایرز

عضو هیات علمی بخش ویروس شناسی موسسه پاستور ایران با بیان اینکه کمپانی های بزرگ بسیاری بر روی ساخت واکسن کرونا مشغول هستند که در ایران نیز چند شرکت وجود دارد، تصریح کرد: در حال حاضر هیچ واکسنی به مرحله نهایی اپرو واکسن نرسیده است و بر اساس سایت وابسته به نیویورک تایمز در این مرحله ۱۲ واکسن در فاز سوم، ۱۶ واکسن در مرحله ۲ و ۳۹ واکسن در فاز یک قرار دارند.

محجل در خصوص واکسن فایرز با بیان اینکه ۴۳ هزار نفر در فاز ۳ این واکسن مشارکت داشته اند، افزود:  واکسن فایزر که واکسن شرکت بیون تک است متعلق به یک شرکت آلمانی است و گفته می شود تا ۹۰ درصد در کارازمایی بالینی موفق بوده و این درحالی است که واکسن آنفلوانزا که هرسال وارد بازار می شود ۵۰ درصد کارایی دارد. نکته مهم در خصوص این واکسن این است که این واکسن در منفی ۷۰ درجه باید باشد که در داروخانه ها امکان آن نیست و باید سازو کار آن مشخص شود تا بتوان در دنیا عرضه کرد.

این ویروس شناس درخصوص سازندگان این واکسن توضیح داد: زن و شوهری ترک تبار و اهل آلمان هستند که با سرمایه گذاری فایزر انجام شده است. این واکسن درحال حاضر ایمن ترین واکسن است و با موفقیت مراحل را پشت سر گذارده و احتمالا مجوز اف دی ای را نیز کسب می کند.

وی در پاسخ به این پرسش که واکسن ایرانی در چه مرحله ای است؟ گفت: تاجایی که بنده اطلاع دارم، گروه های زیادی دارند در داخل ایران بر روی ساخت واکسن کار می کنند که البته کارازمایی بالینی در ایران وارد فاز انسانی نشده است.

این محقق در خصوص احتمال ابتلای مجدد به ویروس کرونا، توضیح داد: کسانی که به کرونا مبتلا می شوند بعد از ابتلا به بیماری کووید ۱۹ پادتن ها یا خنثی کننده در بدن خواهند داشت و تا مدتی بدن ایمن است، اما غلظت به مرور در خون پایین می آید و احتمال ابتلای مجدد صفر نیست اما بر اساس آمارهای جهانی، ابتلای مجدد درصد کمتری است و این نشان می دهد که پاسخ ایمنی که خود بیماری ایجاد می کند حداقل ۶ تا۷ ماه وجود دارد که البته به دلیل اینکه هنوز یکسال از شیوع این بیماری نگذشته اطلاعات بیشتری نداریم.

به گفته این ویروس شناس در حال حاضر تنها داروی کرونا که تایید اف دی ای را دارد رمدیسیویر است و من به عنوان داروساز به دارویی اعتماد می کنم که سه فاز کلینیکال را گذرانده باشد. رمدسیور بیماری را ریشه کن نمی کند و دوره بستری بیمار در ای سی یو را کوتاه می کند.