ایران با عدم تغییر ترامپ در مذاکره؛از NPT خارج می شود!

دولت دوم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا کمتر از 2 ماه دیگر سکان هدایت کاخ‌سفید را در دست می‌گیرد و به باور بسیاری از کارشناسان پرونده ایران، یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی است که او خواهان رسیدگی به آن در سریع‌ترین زمان ممکن است؛ حال باید دید که روابط آمریکا و تهران از بعد از بیستم ماه ژانویه به کدام سو کشیده می‌شود.

به گزارش اکوایران، دولت دوم دونالد ترامپ کمتر از 2  ماه دیگر کار خود را آغاز خواهد کرد و مانند سایر دولت‌های آمریکا در چهار دهه گذشته، یکی از مهم‌ترین مسائل سیاست خارجی که با آن مواجه می‌شود، ایران و برنامه هسته‌ای تهران و «محور مقاومت» خواهد بود که متشکل از حزب‌الله لبنان، حوثی‌ها در یمن، گروه‌های شیعه در عراق و گروه‌های فلسطینی است.

تیم امنیت ملی رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا عمدتاً از شاهین‌های تندرو مخالف هستند؛ افرادی که در گذشته بارها در مورد امکان و یا ضرورت اقدام نظامی برای توقف برنامه هسته‌ای ایران صحبت کرده‌اند. به عنوان مثال، سناتور مارکو روبیو، نامزد وزارت خارجه، و نماینده کنگره، مایکل والتز، منتخب ترامپ برای شورای امنیت ملی، مدعی هستند: اسرائیل نباید بگذارد که واشنگتن، تل‌آویو را از انجام حملات مستقیم به تاسیسات و زیرساخت‌های هسته‌ای ایران منصرف کند. والتز همچنین در گذشته ادعا کرده بود که ایالات متحده می‌تواند تحت شرایطی خود چنین اقدامی را انجام دهد. در سال 2020، پیت هگزث، نامزد ترامپ برای وزارت دفاع آمریکا، از واشنگتن خواست در تلافی حملات نیروهای متحد ایران به پایگاه‌های آمریکا در عراق، اهدافی را در ایران هدف حمله قرار دهد.

صدور قطعنامه و تشدید فشار

به ادعای ریسپانسیبل استیت‌کرافت، فشارها بر ایران در 21 نوامبر به‌شدت افزایش یافت؛ زمانی‌که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای را با حمایت آمریکا، بریتانیا، آلمان و فرانسه تصویب کرد که ایران را با ادعای همکاری ناکافی با آژانس، محکوم می‌کرد و به رافائل گروسی، مدیرکل آژانس دستور داد که تا بهار آینده گزارشی جامعی را در مورد تمام مسائل حل‌نشده بین ایران و آژانس طی دو دهه اخیر تهیه کند.

به‌نظر می‌رسد هدف از این اقدام بازگرداندن پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل تا تابستان آینده است؛ البته اگر پیش از آن، هیچ پیشرفتی بین طرفین حاصل نشود. ایران نسبت به تصویب قطعنامه واکنش نسبتا ملایمی نشان داد و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه سابق که اکنون به‌عنوان معاون راهبردی رئیس‌جمهوری فعالیت می‌کند، گفت که ایران برخی از سانتریفیوژهای پیشرفته‌اش را فعال خواهد کرد.

اما بسیاری از ناظران انتظار داشتند، ایران اقدامات جدی‌تری مانند اخراج بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را انجام دهد؛ به ویژه این‌که تهران تنها چند روز قبل پیشنهاد توقف تولید اورانیوم غنی‌شده 60 درصد و اعمال محدودیت‌های سخت بر ذخایر آن را داده بود و خود گروسی نیز پس از گفت‌وگوهای خود با مقامات ایرانی از جمله مسعود پزشکیان، پیشرفت‌های خوبی را گزارش کرده بود. اما پیشنهاد ایران برای محدودکردن یک‌جانبه برنامه هسته‌ای خود، توسط سه قدرت اروپایی «ناکافی» توصیف شد.

پزشکیان در طول مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری خود بارها گفته بود که در صورت پیروزی، مذاکرات مستقیم با غرب و آمریکا را دنبال خواهد کرد؛ موضعی که از زمان انتخابش بارها تکرار کرده است. در این زمینه، به‌نظر می‌رسد که او از حمایت مقام‌های ارشد ایران نیز برخوردار باشد. افرادی که پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای و صدور دستور ترور سردار سلیمانی، هرگونه مذاکره مستقیم با واشنگتن را رد کرده بودند. از سوی دیگر، شاهد چنین تغییری در موضع‌گیری‌های تهران، بازگشت مجدد علی لاریجانی، مذاکره‌کننده ارشد سابق هسته‌ای است که از سوی محافظه‌کاران منزوی شده بود. اما از زمان درگذشت ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری فقید ایران در اردیبهشت ماه گذشته، لاریجانی دوباره به فضای سیاسی بازگشته است. لاریجانی در اواسط نوامبر برای ارزیابی وضعیت در حال تغییر جنگ بین اسرائیل و حزب الله و مشورت با رهبران این کشور به لبنان سفر کرد. در این گزارش ادعا شده که او همچنین ممکن است در پذیرش پیشنهاد آتش‌بس مورد حمایت ایالات متحده توسط حزب‌الله لبنان نیز نقش داشته باشد.

لاریجانی در مصاحبه اخیر خود گفته است که ایران آماده مذاکره با آمریکا است: «گفته می‌شود که دولت آینده ایالات متحده [ترامپ] با برجام مخالف است. بسیار خوب، بیایید توافقی جدید مذاکره کنیم. ایالات متحده می‌گوید برنامه هسته‌ای ایران را می‌پذیرد، مشروط بر اینکه ما سلاح هسته‌ای تولید نکنیم. باشه بیاید مذاکره کنیم ما به سمت ساخت بمب حرکت نمی‌کنیم، اما شما نیز باید شرایط ما را بپذیرید.»

اما مشاوران ترامپ درباره اعمال مجدد «سیاست فشار حداکثری» علیه ایران صحبت می‌کنند که ترامپ پس از خروج از برجام علیه تهران اعمال کرده بود. اگرچه دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری کنونی آمریکا عمدتاً همان سیاست را حفظ کرد و حتی تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال کرد، اما اکنون صحبت از افزایش فشار اقتصادی بیشتر بر ایران در دولت دوم ترامپ، نسبت به دوره نخست اوست.

تردید در کارآمدی فشار حداکثری

در این گزارش آمده است، در حالی‌که سیاست فشار حداکثری سال‌های 2018-2021 به اقتصاد ایران و زندگی مردم عادی این کشور  آسیب زیادی وارد کرد، اما در وادار کردن ایران به ترک برنامه هسته‌ای خود و یا پایان‌دادن به حمایت از متحدانش در منطقه به‌طرز چشمگیری شکست خورد.

در واقع، ایران یک سال پس از خروج ترامپ از برجام، در دوره‌ای از «صبر راهبردی» همچنان به تعهدات خود در این توافق پایبند بود؛ اما پس از آن، طبق ماده 35 این توافق، شروع به فاصله‌گرفتن از تعهدات خود کرد و برنامه هسته‌ای‌اش را با نصب سانتریفیوژهای پیشرفته جدید تسریع بخشید و سطح غنی‌سازی اورانیوم را به 60 درصد رساند و تاسیسات هسته‌ای فردو را دوباره فعال کرد. 

در این گزارش ادعا شده است، اگر ترامپ در دولت دومش به سیاست فشار حداکثری خود بازگردد و یا نسخه سخت‌گیرانه‌تری را اعمال کند؛ و یا اگر واشنگتن و متحدان اروپایی‌اش هیئت مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تحت فشار قرار دهند تا پرونده هسته‌ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد و تحریم‌های چندجانبه علیه تهران را مجدداً اعمال کند، کاملاً محتمل است که ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) به‌طور کامل خارج شود. در چنین شرایطی، ممکن است تهران بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اخراج و به سمت هسته‌ای شدن حرکت کند.

در ادامه این گزارش نیز ادعا شده است که تندروها در ایران از مدت‌ها پیش بر چنین مسیری تاکید داشتند. سعید جلیلی، مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای ایران در نامه‌ای به رهبری در سال 2022 پیشنهاد کرد که ایران از برجام خارج شود، اورانیوم 90 درصد غنی‌سازی کند و سپس و تنها پس از آن، پیشنهاد مذاکره مستقیم با ایالات متحده آمریکا را بدهد. البته درخواست برای کنار گذاشتن توافق‌های هسته‌ای دیگر محدود به تندروها نیست. کمال خرازی که وزیر خارجه سابق ایران نیز در اول ماه نوامبر هشدار داد که «در صورت بروز تهدید وجودی، ایران دکترین هسته‌ای خود را اصلاح خواهد کرد. ما توانایی ساخت سلاح را داریم و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.» بسیاری دیگر از طیف‌های سیاسی نیز نسبت به عقلانیت‌ماندن در برجام و NPT در صورت افزایش فشار غرب بر ایران ابراز نگرانی کرده‌اند.

با تمامی شرایط کنونی، برای نخستین بار پس از چندین سال، ایران اکنون آماده مذاکره مستقیم با آمریکا در خصوص برنامه هسته‌ای و احتمالاً موضوعات دیگر از جمله آینده «محور مقاومت» است. اما به نظر می‌رسد تهران از سوی دیگر در حال اجماع است که اگر ایالات متحده و متحدانش سیاست فشار حداکثری سخت‌تری را اجرا کنند، از NPT خارج شود و برنامه هسته‌ای خود را در جهتی به پیش ببرد که غرب از مدت‌ها پیش از آن در هراس بود.