آمریکا محرک سفر اردوغان به بغداد شد | عبور ترکیه و عراق از فصل تنش؛ هدف پنهان آنکارا چیست؟

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در اواخر آوریل به عراق سفر کرد که اولین سفر او در بیش از یک دهه گذشته به این کشور بود.سفر اردوغان و هیئت بزرگی از وزرا و دیگر مقامات مجموعه ای از توافقات دوجانبه جدید، سیگنال مثبت پس از چندین سال روابط پرتنش قلمداد شد و فرصت های جدیدی برای همکاری های راهبردی در زمینه های حیاتی مانند انرژی، تجارت و امنیت تعریف کرد.این دیدار محور اصلی روابط عراق-ترکیه و چگونگی تصور آنکارا و بغداد از آن بود. علیرغم بخش‌هایی از این دیدار که ممکن است عملیاتی باشد، این نشست زمینه را برای بهبود ثبات و شکوفایی منطقه‌ای فراهم کرد که به ادعای گروهی از ناظران تأثیرات منفی بر دولت منطقه‌ای کردستان (KRG) داشت.

عبور ترکیه و عراق از تنش

به نوشته شورای آتلانتیک روابط عراق و ترکیه در دهه گذشته پر از تنش بوده که بخشی از آن ناشی از نبرد حقوقی شدید بین المللی بر سر صادرات نفت اقلیم کردستان از طریق خط لوله به ترکیه بدون اجازه بغداد بوده است. این دو بازیگر بر سر عملیات نظامی ترکیه علیه فعالیت اعضای حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در خاک عراق با هم اختلاف دارند، آنکارا عراق را به حمایت از این گروه متهم کرده و بغداد نیز ترک‌ها را به نقض حاکمیت عراق متهم می‌کند. اختلافات بر سر جریان آب از فرات و دجله نیز همچنان ادامه دارد.با این حال، علیرغم آشفتگی گسترده‌تر خاورمیانه به دلیل جنگ در غزه و رویارویی اسرائیل و ایران، به نظر می‌رسد رهبران ترکیه و عراق نیاز به حفاظت از منافع خود و تقویت ثبات از طریق همکاری‌های منطقه‌ای را درک کرده‌اند. با یک سال کار دقیق دیپلماتیک از زمان انتخابات مه 2023 ترکیه، دو طرف برنامه ای را با مجموعه بلندپروازانه ای از اهداف اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک آماده کردند. مهمترین آنها تصمیم بغداد برای ممنوعیت فعالیت پ.ک.ک، تعهد به تعمیر بخشی از خط لوله نفت عراق-ترکیه که از اقلیم کردستان نمی گذرد و یک توافق چند جانبه است؛ توافقی که توسط وزرای قطر و امارات متحده عربی امضا شده و هدفش مشارکت در کریدور تجاری از خلیج فارس به اروپا با شبکه جدید جاده ها و راه آهن از طریق عراق و ترکیه است.

ایالات متحده و ایران اگرچه آشکارا محور اصلی رایزنی های عراق و ترکیه نبودند، اما برای این چنین دیداری انگیزه ایجاد کردند. بغداد علیرغم درخواست علنی برای خروج نیروهای آمریکایی به واشنگتن برای کمک های ضد تروریسم و ​​کمک های مالی وابسته است و تمایل دارد این وابستگی را از طریق همکاری های امنیتی و توسعه قوی تر با ترکیه و خلیج فارس کاهش دهد. محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق در حالی که تلاش دارد تا با ترکیه تعامل داشته باشد باید مسئله قدرت و نفوذ ایران در عراق را لحاظ کند، تا بدین طریق بتواند میان دو قدرت منطقه ای تعادلی تعریف نماید.در منطقه‌ای که بستر رقابت شدید بین قدرت‌های بزرگ (و همچنین قدرت‌های متوسط) است، همکاری محلی اهرم‌های دفاعی را تقویت می‌کند.همانطور که یکی از ناظران در اربیل مدعی شد، هدف نمادین از سفر اردوغان برای عراق نشان دادن این واقعیت بود که بغداد با همسایگان خود در شمال و جنوب، نه فقط با همسایگان غالب در شرق، روابط سازنده دارد.

چگونه واشنگتن رقبا را متحد کرد؟

عموماً اعتماد کم به طرح‌های ایالات متحده برای منطقه، به ترکیه و عراق – متحدان آمریکا - انگیزه‌های جدی برای محافظت از طریق همکاری‌های محلی می‌دهد. اکثر عراقی ها (و ترک ها) در باب تعهد آمریکا به ثبات، حاکمیت و دموکراسی در منطقه تردید دارند.به طور مشخص، ایالات متحده از یک پروژه توسعه و ترانزیت بزرگ، کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) حمایت کرده که هم ترکیه و هم عراق را دور می زند.به نظر می رسد مقابله با IMEC انگیزه جدیدی به تلاش ها برای تنظیم مجدد دوجانبه بین بغداد و آنکارا داده است. پروژه جاده توسعه (که توسط عراق در سال 2023 راه اندازی شد) بر یک بزرگراه و سیستم ریلی 1200 کیلومتری متمرکز است که بندر بزرگ الفاو در استان بصره عراق را به بازارهای بین المللی متصل می کند. اکنون با توافقات منعقد شده ، این مسیر قرار است با سرمایه گذاری و مشارکت قطر و امارات متحده عربی از ترکیه عبور کند. انتظار می‌رود این پروژه نه تنها درآمد سالانه چهار میلیارد دلاری (با سرمایه‌گذاری اولیه هفده میلیارد دلاری) ایجاد کند، بلکه بیش از صد هزار شغل ایجاد کند و عراق را در شبکه‌های اقتصادی منطقه‌ای و جهانی ادغام کند.

فراتر از امضای چهارجانبه توافقنامه همکاری در پروژه راه توسعه، سفر اردوغان به لحاظ استراتژیک زمینه را برای 30 توافق میان دو کشور هموار کرد. از منظر آنکارا، همکاری برای عملیات ضد پ‌ک‌ک، نشان از تحولات ملموس است. برای عراق، رویکرد مشارکتی و سودآور دوجانبه در مورد آب و نفت از اولویت های بالایی برخوردار است. از همین رو دیدار رهبران دو کشور در رسانه ها به شکلی مثبت ترسیم شد. در ترکیه به دیپلماسی صبورانه و طراحی استراتژیک وزیر امور خارجه هاکان فیدان پرداخته شد، دستاوردهای اقتصادی دوجانبه بالقوه برجسته  و مزایای بالقوه جاده توسعه - مانند نقش آن در از بین بردن احتمالی کنترل عملی پ‌ک‌ک بر مناطق وسیعی در شمال عراق ترسیم گشت.

رسانه های عراقی بر نیاز به غلبه بر مشکلات دیرینه و فضای کافی برای رشد و بهبود روابط متمرکز شدند. این فصل جدید ظاهری در روابط دوجانبه دارای محدودیت هایی است و خطراتی را به همراه دارد. یکی از موانع دسترسی نسبتاً محدود دولت مرکزی عراق به پ ک ک است. منابع نظامی یا اطلاعاتی اندک در مناطق دورافتاده مرزی که پ‌ک‌ک در آن فعالیت می‌کند می تواند چالش ساز باشد. علاوه بر این، خطری استراتژیک برای آنکارا وجود دارد که باید از آن محافظت کند: روابط نزدیک آنکارا و اربیل مزایای اقتصادی و امنیتی فوق العاده ای برای هر دو داشته است. محدودیت دیگر، تداوم نفوذ ایران در بغداد و گمان زنی درباره به نفوذ ترکیه در آنجا است که می تواند زمینه ساز رقابت میان دو بازیگر قدرتمند منطقه ای شود.با این حال، جاده توسعه عنصر اقتصادی جدید پویا را به معادله دوجانبه اضافه می‌کند، و این احتمال را ایجاد می‌کند که وعده روابط همسایگی بیشتر کمتر نمایشی و اساسی‌تر باشد. یک چارچوب استراتژیک عملی و نهادینه شده، همراه با یک منطقه متلاطم و یک پروژه اقتصادی جدید قانع کننده با حمایت خلیج فارس، به این معنی است که محور فعلی ممکن است هم صادقانه و هم از نظر استراتژیک مهم باشد.