شوک تازه به برجام | پیام انتخاب پزشکیان برای آمریکاساناز نفیسی

مسعود پزشکیان جراح قلب و وزیر پیشین بهداشت، در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری، سعید جلیلی چهره محافظه کار را شکست داد. پزشکیان در طول مناظره های انتخاباتی ضمن اشاره به برخی از مشکلات در داخل، در عرصه بین الملل بر تعامل با غرب جهت کاهش تحریم ها تمرکز داشت، همین مقوله گمانه زنی ها در باب رویکرد دستگاه دیپلماسی دولت چهاردم را افزایش داده است.

در همین راستا  پل آر. پیلار استاد دانشگاه و عضو سابق آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا با انتشار یادداشتی در نشریه ریسپانسیبل استیت کرفت مدعی است که رئیس جمهور ایران یک مرکز قدرت است و قادر است طیف وسیعی از سیاست ها را تحت تاثیر قرار دهد. از همین رو می توان گفت که جهت گیری های روسای جمهور گذشته ایران، خواه محافظه کار یا اصلاح طلب موجب شده تا سیاست خارجی ایران در بازه های زمانی مختلف به شکلی متفاوت تعریف شوند. پیلار در ادامه یادداشت خود مدعی شد، مهم‌ترین محصول تعامل ایران با غرب در سال‌های اخیر -حصول  برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) 2015 یا همان توافق هسته‌ای ایران – در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، چهره میانه رو است. در دوران ریاست روحانی، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه وقت ایران زمینه را برای تحقق این توافق ذیل سیاست های کل ساختار سیاسی ایران هموار کرد.

پیلار در ادامه آورده، امروز توپ در زمین غرب و به ویژه ایالات متحده قرار دارد. حال این غرب است که باید در باب چگونگی ضربه زدن به این توپ با لحاظ کردن سیاست های موفق و یا شکست خورده پیشین تصمیم گیری کند. در طول سه سال (2015-2018) که برجام اجرایی شد، ایالات متحده و غرب به هدف ادعایی خود که همانا توقف پیشرفت در برنامه هسته ای ایران در ازای برداشته شدن تحریم ها، دست یافت. اما از می 2018، زمانی که دونالد ترامپ به شکلی یکجانبه از این توافق خارج شد، سیاست فشار حداکثری ایالات متحده در ارتباط با ایران شکست خورد.تهران با رهایی از محدودیت هایتعریف شده در  برجام، برنامه هسته ای خود را به حدی سرعت بخشیده که (به ادعای نویسنده)در صورت انتخاب، تنها چند روز یا چند هفته تا ساختن مواد شکافت پذیر و عبور از آستانه گریز هسته ای فاصله دارد.

پیلار در بخش دیگری از یادداشت خود آورده، انباشته شدن تحریم ها و اعلان جنگ اقتصادی علیه ایران، نه تنها سیاست های ایران را تحت تاثیر قرار نداد بلکه موجب شد تا ایران با سرعت بیشتری سیاست هایش را اجرایی کند. در همین راستا باید گفت که برای هرکسی که پیروز انتخابات آمریکا خواهد بود، مانع اصلی پایان دادن به دیدگاه های رادیکال و غیر واقع بینانه در ارتباط با ایران است؛ دیدگاه هایی که ریشه در تاریخ چهار دهه آمریکا دارد و حول یک محور ادعای تعریف شده اند؛ اینکه ایران موجب برهم خوردن ثبات در منطقه می شود و از همین رو باید تحت فشار تحریم ها و انزوا باشد؛ فرضیه ای نادرست.

موضوع هسته‌ای بالاخص پس از پیشرفت هایی که در این حوزه بعد از خروج ترامپ از برجام حاصل شده، می بایست اولویت نخست برای تعامل غرب با تهران باشد. اما سایر مسائل مربوط به درگیری های منطقه ای نیز باید مورد توجه قرار گیرد. هرچند تحولات خاورمیانه تا زمانی که اسرائیل حمله به نوار غزه را ادامه می‌دهد و سودای رویارویی با حزب الله را دارد، پیچیده تر خواهد شد.

با این حال، مذاکرات بین ایالات متحده و ایران با تلاش‌های اخیر کشورهای خلیج فارس برای کاهش تنش‌ها در منطقه همخوانی دارد. احیای روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران و اقدام اخیر بحرین و ایران در همین راستا قابل تبیین است. طبیعتا بهترین گزینه آمریکا جلوگیری از تصویب پیمان امنیتی با عربستان است؛ پیمانی که می تواند جو حاکم را تحت تاثیر قرار داده و از منظر ایران در قاب خیز آمریکا جهت تعریف ائتلاف علیه تهران تعبیر شود.

جو بایدن در روزهای نخست ریاست( حتی پیش از آن) از خواست خود برای احیای برجام گفته بود، اما او به واسطه تله های اجرایی فرصت را از دست داد و در عوض مذاکره با مقام های ایران برای حصول توافق تازه را کلید زد؛ مذاکراتی که به واسطه مطالبات تازه ایران نتیجه ای نداشت.به نوشته پیلار با توجه به چالش‌های سیاسی که بایدن که در شش ماه پایانی دوره ریاست‌جمهوری خود با آن مواجه است، انتظار در باب اتخاذ سیاست تازه و واقع بینانه در ارتباط با ایران غیر واقعی است.با این حال پیلار مدعی است، در تاریخ، تعامل سازنده با ایران توسط چهره ای دموکرات به جای ترامپ محتمل تر است.با این همه این گزاره را که ترامپ ممکن است مذاکره با ایران را امتیازی سیاسی دیده و آن را انجام دهد غیر محتمل نیست.به بیانی دیگر ترامپ ممکن است تا الگوی خود در ارتباط با توافق تجارت آزاد آمریکای شمالی در دوره اول ریاست جمهوری اش را اجرایی کرده و مدعی شود که با ایران به توافقی دست یافته که از توافق اوباما با ایران و انفعال بایدن در برابر تهران، صدها مرتبه بهتر است. از همین رومی توان گفت در پی انتخابات پزشکیان، ایالات متحده اکنون فرصتی برای واکنش سازنده خواهد داشت.