مانور ایران و هند در قلب آسیا/ دهلی نو به تحریم‌های آمریکا پشت پا زد؟

هند در جریان امضای قراردادی 10 ساله با ایران برای توسعه و بهره برداری از بندر چابهار، زیرساخت ها و مشارکت تجاری خود با جمهوری اسلامی ایارن را فارغ از وجود تنش ها در غرب آسیا به سطح بالاتری رساند. هند به واسطه این توافق 120 میلیون دلار سرمایه گذاری و تسهیلات اعتباری 250 میلیون دلاری برای توسعه بیشتر ترمینال در بندر شهید بهشتی چابهار و پروژه های مرتبط ارائه خواهد کرد. با این حال، پس از امضای این توافقنامه، وزارت امور خارجه آمریکا مدعی شد که نهادهایی که در حال بررسی قراردادهای تجاری با ایران هستند «باید آگاه باشند که خود را در برابر خطر تحریم‌ها و خطر بالقوه تحریم‌ها قرار ندهند».

چرایی اهمیت چابهار برای ایران

آنگونه که نشریه هندومدعی است: در گذشته، تحریم های آمریکا علیه ایران اجرای چنین پروژه هایی را به تعویق انداخته بود. این پروژه که در سال 2003 طراحی شد، سال‌ها پس از اعمال تحریم‌های آمریکا و سازمان ملل علیه تهران به بهانه برنامه هسته‌ای‌اش کلید نخورد. هند در سال 2015 پس از کاهش تحریم‌های واشنگتن علیه ایران در پی توافق هسته‌ای که همان سال منعقد شد، یادداشت تفاهمی امضا کرد و در سال 2016، این قرارداد در جریان سفر  نارندرا مودی، نخست وزیر هند به ایران اجرا شد. خروج یکجانبه ایالات متحده از توافق هسته ای در سال 2018 و اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران، سوالاتی را در مورد ادامه همکاری هند با تهران ایجاد کرد. اما هند موفق شد از حصار تحریم های ایالات متحده عبور کرده و از طریق اقدامات موقتی بندر را اداره کند و بدین طریق دست بالا را داشته باشد.

بندر چابهار برای برنامه های ارتباطی هند از برخی جهات با اهمیت است. اول، این کشور به واسطه این بندر استراتژیک می تواند با دور زدن پاکستان، یک مسیر جایگزین برای رسیدن به افغانستان و آسیای مرکزی ترسیم کند و بدین طریق امکان تجارت بهتر با آسیای مرکزی را برای خود هموار نماید. همچنین انتظار می‌رود چابهار به کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (NSTC) متصل شود و هند را از طریق ایران، آذربایجان و روسیه به اروپا نزدیک‌تر کند. کریدور شمال و جنوب به عنوان جایگزین کانال سوئز به لحاط عملیاتی این توان را دارد تا زمان و هزینه صرف شده برای تجارت بین قاره‌ای را کاهش دهد. این بندر که در فاصله 200 کیلومتری از بندر گوادر پاکستان قرار دارد، جایی که چین به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده  خود در حال توسعه یک بندر است، به هند کمک خواهد کرد تا نفوذ ژئوپلیتیکی خود را در آسیای مرکزی گسترش دهد.

اما به نظر می رسد که ایالات متحده به دلیل تنش ها با ایران مانع از آن شود تا این پروژه در سطحی وسیع اجرایی شود. منافع آمریکا در منطقه نیز تغییر کرده است. در سال 2018، زمانی که نیروهای ایالات متحده از دولت وقت افغانستان دفاع می کرد، هند از معافیت تحریمی برخوردار شد تا کنار کابل از این پروژه بهره مند شود. امروز نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج شده اند، طالبان دولت را در اختیار گرفته و تمرکز ایالات متحده بر مهار قدرت و نفوذ ایران است. هند، در گذشته، بسته به تغییر سیاست در واشنگتن در تعامل خود با ایران تغییر جهت داده بود. حال ناظران هندی می گویند که دهلی نو این بار نباید خود را با دکترین و سیاست های آمریکا مطابقت دهد. از منظر آنها هند باید در چابهار سرمایه گذاری کرده و به دنبال بهبود تجارت و پروژه های ارتباطی خود با آسیای مرکزی باشد؛ مولفه ای که برای ادامه رشد این کشور ضروری است.