وقت انتخاب؛ چرا کشورهای عربی نمی‌توانند در مناقشه ایران - اسرائیل بی‌طرف باشند؟

در نظم امنیتی تنش‌زا و معطوف به بحران‌های ژئوپلیتیکی خاورمیانه، حفظ سیاست «موازنه مثبت» بسیار دشوار بوده و به متغییرهای متعددی بستگی دارد. تشدید تنش میان تهران- تل‌آویو به روشنی نشان داد که کشورهایی مانند اردن هاشمی، پادشاهی سعودی، امارات، بحرین و حتی قطر از امکان چانه‌زنی و بی‌طرف ماندن برخوردار نیستند. وابستگی قابل توجه ارتش‌ کشورهای نام برده به کمک‌های تسلیحاتی، فناوری و مستشاری سنتکام و اخیرا اسرائیل سبب شده است تا در بزنگاه خطر آنها در کنار تل‌آویو قرار بگیرند. عدم پایبندی عملی کشورهای عربی در هنگام خطر می‌تواند تهدیدی برای آینده روابط راهبردی ایران با اعضای شورای همکاری خلیج فارس، اردن و مصر باشد.

طی بیست روز اخیر سطح درگیری و تنش میان ایران-اسرائیل به بالاترین سطح خود در سه دهه اخیر رسیده است. کارشناسان حوزه امنیت بین الملل بر این اعتقادند که حمله دمشق، عملیات وعده صادق و در نهایت حمله محدود ارتش اسرائیل به پایگاه نظامی در اصفهان نشان دهنده خروج دو کشور از «منطقه خاکستری» و تعریف معادله جدیدی براساس ضربه مستقیم است. البته این تحلیل به معنای عدم بازگشت طرفین به منطقه امن و استفاده از ابزارهای «جنگ سایه» مانند نیروهای نیابتی، ترور، خرابکاری و اجماع سازی دیپلماتیک نیست؛ بلکه به معنای گسترده تر شدن دایره تنش میان تهران- تل‌آویو است. تا پیش از این کشورهای عرب عضو بلوک محافظه کار سنی از طریق سیاست «موازنه مثبت» و کنترل روابط با ایران (توافق پکن) و اسرائیل (صلح ابراهیم) از مناقشه میان این دو قدرت منطقه‌ای به دور بوده و صرفا بر روی اهداف راهبردی مانند متنوع سازی اقتصاد ملی یا الحاق به کریدورهای چینی- آمریکایی متمرکز بودند. با این حال تجربه عمیات وعده صادق این نکته را به تمام بازیگران حاضر در صحنه، ویژه کشورهای عربی یادآوری کرد که در هنگام نبرد مستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل قدرت‌ها فعال در منطقه باید دست به انتخاب بزنند.

شامگاه سیزدهم آوریل یگان‌های موشکی- پهپادی سپاه پاسداران با همراهی مقاومت یمن، اهداف نظامی-اطلاعاتی در فلسطین اشغالی، مانند پایگاه هوایی نواتیم در صحرای النقب را هدف قرار دادند. یکی از نقاط ابهام این حمله بی‌سابقه میزان موفقیت و مشارکت سامانه‌های پدافندی اسرائیل و کشورهای هم‌پیمان آن در منطقه خلیج فارس و شرق عربی بود. براساس اخبار منتشر شده در رسانه‌های جریان اصلی اردن با همراهی فرانسه، انگلیس و آمریکا پیش از رسیدن بخشی از پرتابه‌های ایرانی به آسمان اسرائیل اقدام به مقابله پدافندی کردند. ایمن صفدی وزیر خارجه اردن بدون اشاره به قرارداد 15 ساله عّمان- واشنگتن و نفوذ قابل توجه تکنسین‌های آمریکایی در سامانه‌های آفندی- پدافندی این متحد غیرناتو پنتاگون، مدعی شد که اردن هر پرتابه خارجی، فارغ از نقطه مبدا هدف قرار خواهد داد. وی در ادامه مدعی شد که اردن اجازه نخواهد داد تا کشورش تبدیل به میدان جنگ منطقه‌ای شود. اردن هاشمی در حالی تمام قد از امنیت اسرائیل دفاع کرد که در سال‌های اخیر با عدم حضور در نشست‌های امنیتی- اقتصادی النقب سعی داشت این سیگنال را به تهران ارسال کند که کشورش هیچ تمایلی به حضور در ائتلاف‌های ضدایرانی ندارد!

 عّمان- تل‌آویو شرکای نظامی- امنیتی در حوزه شرق عربی

دیگر پرده همکاری کشورهای عربی با اسرائیل را می‌توان در سطور خبر منتشر شده در روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال و سپس تایید آن از سوی اکونومیست مشاهده کرد. ظاهرا پادشاهی سعودی و امارات عربی متحده از بیم واکنش ایران از طرف آمریکایی خواستند تا در این مناقشه «بی طرف» بمانند اما افزایش فشار طرف آمریکایی سبب شد تا آنها در برابر فشارهای طرف سنتکام تسلیم شده و اقدام به اشتراک گذاری اطلاعات با یگان‌های راداری- پدافندی آمریکا و اسرائیل کنند. با وجود رد این خبر از سوی رسانه‌های سعودی اما به نظر می‌رسد ریاض- ابوظبی دارای چنان پیوند عمیق امنیتی با سنتکام هستند که اساسا توان چانه‌زنی قابل توجهی برای عدم همکاری با واشنگتن یا تل‌آویو ندارند. تداوم وضع موجود و توسعه آن در «فردای پس از جنگ غزه» سبب خواهد شد تا پایه‌های توافق پکن خیلی زود به لرزه افتاده و حتی از بین برود. به عبارت دیگر در صورت تحقق سناریو «روز قیامت» ایران و اعضای شبکه مقاومت باید علاوه بر هدف قرار دادن اسرائیل و پایگاه سنتکام؛ لیستی از اهداف نظامی مستقر در کشورهای عرب محافظه کار را نیز آماده کنند.

کشورهای عربی باید راهی برای استقلال دفاعی- امنیتی از سنتکام پیدا کنند

پس از امضا توافق پکن میان مقامات امنیتی ایران و پادشاهی سعودی، دو کشور پیش از ورود به بحث عادی سازی روابط سیاسی و تعریف نقشه راه برای توسعه روابط اقتصادی، درگیر پنج دور مذاکرات امنیتی بغداد بودند. مهم‌ترین پایه و قوام صلح میان محور مقاومت و بلوک محافظه کار التزام طرفین به اصولی همچون احترام متقابل، احترام به تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر بوده است. عملیات وعده صادق نشان داد که حکام کشورهای عربی برخلاف پروپاگاندا تولیدی برای پاسخ به نیاز افکار عمومی، تبدیل به بخشی از سازوکار امنیتی غرب شده و هیچ اراده جدی برای محترم شدن خطوط قرمز امنیتی ایران ندارند. اگر قرار باشد تا اردن براساس خواسته‌ها و طرح‌های امنیتی آمریکا به بهانه مبارزه با مواد مخدر به خاک سوریه حمله نماید، جلوی روند تسلیح کرانه باختری را بگیرد یا تبدیل به سپر امنیتی اسرائیل شود، آنگاه تهران و مقاومت اسلامی عراق نیز هیچ تعهدی برای بی‌جواب گذاشتن درخواست ده‌ها هزار اردنی جهت ایجاد هسته‌های مقاومت در خطوط مرزی فلسطین اشغالی نخواهد داشت. به عبارت دیگر خاندان سلطنتی اردن اگر توان اتخاذ تصمیمات مستقل و راهبردی برای حفظ روابط مثبت با ایران را ندارد، باید آماده پیامدهای همراهی با آمریکا و اسرائیل باشد.