به یاد استاد؛ محمد نوری بزرگ مرد موسیقی ایران

 «محمد نوری» خواننده شهیر موسیقی پاپ معتقد بود که هنر موسیقی متعلق به تمام اقوام و ملیّت‌های مردمان جهان است.نهم مردادماه مصادف با سالگرد درگذشت این هنرمند ارزنده موسیقی است. محمد نوری از خوانندگان نسل اول موسیقی غیرایرانی بود که با ورود فناوری‌های نوی دهه‌ بیست شمسی همچون رادیو و گرامافون روایتی نو از موسیقی و خوانندگی پاپ غربی را در ایران رواج دادند.

محمد نوری، زادهٔ 1 دی 1308 در رشت مدرس آواز و خواننده ایرانی بود . او موسیقی را زبانی جهانی و از آنِ تمام اقوام و ملت‌های روی زمین می‌دانست و از همین رو به اقتباس و الهام از هنر کلاسیک غرب معتقد بود. او برنده جایزه «خورشید طلایی» با عنوان 50 سال صدای متفاوت و ماندگار در سال 78 از جشنواره مهر و دارای مدرک درجه یک هنری از شورای عالی ارزیابی کشور و وزارت ارشاد بود. وی همچنین در سال 1385 به عنوان چهرهٔ ماندگار برگزیده شد.

دههٔ بیست دوران آغاز نوعی تفکر در شعر و موسیقی آوازی درمیان مردم ایران، به‌ویژه نسل جوان بود که بخشی را می‌توان متأثر از نشر و پخش وسیع‌تر موسیقی علمی و آثار فولکلور کشورهای مختلف جهان از طریق رادیو و صفحات گرامافون دانست. محمد نوری در همین سال‌ها و در سنین نوجوانی با خواندن اشعار نوینی که بر روی نغمه‌های روز مغرب‌زمین و برخی قطعات کلاسیکِ آوازی سروده شده‌بود، کار خوانندگی را آغاز کرد. او طی سال‌های بعد، با تکیه بر تحصیلات هنرستانی و دانشگاهی خود، توانست هویت مستقلی به این اندیشه و گرایش ببخشد و با اجرای آثار اساتید، فضای متفکرانه‌ای به گونهٔ آوازیِ خویش دهد.

محمد نوری طی پنج دهه بیش از سیصد قطعهٔ آوازی اجرا کرد. در سال‌های پایانی عمر چند اجرا به نفع بیماران خاص داشت. وی ترانه‌های زیادی با تم میهنی چون «جان مریم»، «شالیزار»، «واسونک»، «جمعه بازار»، «ایران» اجرا کرده‌ است. یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین ترانه‌های وی، «جان مریم» نام دارد که آهنگ زیبای آن از ساخته‌های خود او است.

تا دهه پنجاه شمسی همچنان تعامل بین ادبیات و موسیقی در محافل هنرمندان از آهنگساز و خواننده تا شاعر و ترانه‌سرا مستحکم بود و به ویژه خوانندگان در فرهنگی رشد یافته بودند که هنوز شعر برایشان از اهمیت برخوردار بود. این اهمیت و تلفیق درست بین شعر و موسیقی که همواره بین موزیسین‌های حوزه کلاسیک ایرانی بوده و همچنان نیز هست متاسفانه امروزه بسیار کمرنگ شده و به جز در برخی موارد در بخش اعظمی از آنچه که با نام موسیقی پاپ در کشور تولید می‌شود از کمترین اهمیت و تعامل بین شعر و موسیقی برخوردار است. و اما محمد نوری برآمده از نسلی بود که کلام برایش اولویتی ویژه داشت همچنانکه از اشعار آثارش هویداست، به این وجه اهمیت می‌داد.

نوری با این وجود که دانش آموخته ادبیات انگلیسی و تئاتر بود، رابطه تنگاتنگ و صمیمی با عناصر فرهنگ بومی خودی داشت و از آن‌ها در آثار خود بهره برداری می‌کرد. شیوه‌ای که وی در برخی از آثارش معرفی کرد نشان از شناخت او به بسیاری از مقام‌ها و نواهای موسیقی محلی ایرانی داشت و در بسیاری از کارها از آوازهای محلی و بعضا از فیگورها و موتیف‌های مناطق موسیقایی مختلف کشور بهره می‌جست.

برای نمونه می‌توان به اثر «جان مریم» اشاره کرد. این اثر سروده خود محمد نوری است. نوری در این اثر با زیبایی هرچه تمام‌تر روستا را به تصویر می‌کشد. تم آهنگ این اثر هم که به آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور نزدیک است نگاه فاخر نوری و نیز آهنگساز را نشان می‌دهد که در خوانش یک اثر موسیقایی پاپ سعی بر بهره‌گیری از عناصر بومی و محلی دارد. تلفیق درست و مطلوب شعر و موسیقی زمانیکه با صدای دودانگی پخته نوری تجمیع می‌شود، اثر ماندگار خلق می‌کند که از کوچک و بزرگ این مملکت و حتی خارجی زبانان نیز آن را زمزمه می‌کنند و حتی این آهنگ تا آنجا پیش می‌رود که در رپرتوار اجرایی ارکستر سمفونیک مونترئال کانادا هم قرار گرفته و اجرا می‌شود.

بی‌شک محمد نوری سهمی به سزا در به کارگیری واژه «فاخر» برای موسیقی پاپ دارد چرا که این ژانر موسیقایی بدین سبب که از همان آغاز از میان مردم عام برآمده و واژه «پاپ» یا «پاپیولار» به معنای مردمی بوده، کارکتر و کارایی این موسیقی نیز مردمی بوده و واژه فاخر بیشتر برای ژانرهای کلاسیک ایرانی و غربی بکار می‌رفته و می‌رود اما هنرمندانی چون محمد نوری آمدند و با خلق و ارائه آثاری شایسته که بر روی کلام و موسیقی و ارکستراسیون‌شان فکر شده بود و از استحکام و مبنای علمی برخوردار بودند و به حق واژه «فاخر» نیز بر آنان اطلاق شد.

محمد نوری با صدای معروف به دودانگی که اصطلاحا به صداهای بم و دارای دایره و وسعت صوتی و زیر و بمی محدود هستند گفته می‌شود، در تعریف موسیقایی علمی هر دانگ شامل چهار نت و دو دانگ مجموعا هشت نت یا یک اکتاو محسوب می‌شود اما محمد نوری توانمندی و هوش موسیقایی خود را به سمت و سویی دیگر برده و از زوایای بیشمار هنر و موسیقی بهره برده است. این هنرمند سال‌ها روی صدای خود کار کرده و آن را به چنان پختگی رسانده بود که از تعصبی‌ترین موزیسین‌های سبک کلاسیک ایرانی گرفته تا هنرمندان موسیقی محلی و کلاسیک همه با شنیدن صدای او با تمام وجود از آن لذت برده و او و هنرش را تحسین می‌کنند.

امثال محمد نوری که اندک هم هستند، خوانندگی را بازتعریف کردند آنچنان که برای خواندن حتما نیازمند صدایی شش دانگ و دارای وسعت و چپ کوک و فلان و فلان نیست و می‌توان با حداقل صدایی خدادادی و با پرورش آن در کنار تحصیل علوم و فنون مرتبط با آن برای قشر عظیمی از مخاطبان آثاری فاخر خلق کرد.

یقینا محمد نوری از معدود خوانندگانی بود که به تلفیقی درست از موسیقی پاپ با موسیقی سنتی و محلی ایرانی رسید و در اغلب کارهای او می‌توان این پیوند مستحکم، مطلوب و زیبای بین موسیقی‌هایی که از نظر جغرافیایی هزاران فرسنگ با هم فاصله دارند را دید و حس کرد. او همچنین از معدود خوانندگان موسیقی پاپ بود که در بین آثارش نگاهی ویژه به خوانش آوازها و نغمات دارای وزن آزاد موسیقایی داشت و تنها به خوانش آثاری با ریتم‌های ادواری بسنده نکرد.

از دیگر مشخصه‌های این هنرمند بزرگ پشتکار کم‌نظیر اوست. این هنرمند در طول دوران هنری خود بیش از 300 اثر موسیقایی خلق کرد و خواند که در نوع خود بسیار قابل ملاحظه است. او این تعداد قابل ملاحظه را با تمام سختی‌های خاص خود و با نگاه ملی میهنی خود ایرانیزه کرد تا مخاطب ایرانی هرچه بیشتر با این موسیقی وارداتی احساس قرابت کند.

متاسفانه موسیقی پاپ این روزها حال خوشی ندارد و اندک هنرمندانی هستند که همچون محمد نوری‌ها بر اصول هنر پایبند باشند . راهی که امثال محمد نوری سال‌ها برای باز کردنش «خون دل‌ها» خوردند. محمد نوری در تمام دوران هنری خود با تمام وجود به هنر موسیقی عشق می‌ورزید و با تمام وجود برای مخاطبش ارزش قائل بود. او هیچ‌گاه پول و مسائل مالی را اولویت اول و اصلی کارش قرار نداد، چیزی که امروزه کاملا جابجا شده و بخش عظیمی از جامعه موسیقایی کشورمان به خصوص در حوزه موسیقی پاپ به مجالی برای تجارت و پول‌سازی تبدیل شده و با رشد فناوری‌ها و فراهم شدن رسانه‌های شخصی مالتی مدیا، میزان ترن‌آور مالی موسیقی به شدت افزایش یافته و سیل عظیم دلالان و پول پرستان را به خود جذب کرده است و هر روز حسرت گذشتگانی را می‌خوریم که همچون محمد نوری برای فرهنگ و هنر موسیقی و مردمان این مرز و بوم عاشقانه خواندند و خواندند...

خبرگزاری فارس گروه موسیقی علیرضا سپهوند