پشت پرده سرکوب اخوان
جعفر قنادباشی
در شرایطی که هزاران نفر از اعضای اخوان‌المسلمین در زندان‌های مصر به سر می‌برند، از احتمال مذاکره بین نظامیان حاکم و اخوان سخن به میان می‌آید
جماعت اخوان‌المسلمین به‌عنوان باسابقه‌ترین و بزرگترین تشکیلات سیاسی-مذهبی در جهان اسلام، با گذر از اُفت‌و‌خیزهای فراوان سیاسی و بعد از تجربه انواعی از تغییرات اساسنامه‌ای و پشت سرگذاشتن تحولات مختلف مرامنامه‌ای، اینک در شرایط دشواری قرار گرفته و از لحاظ درون تشکیلاتی نیز با مشکلات متعددی دست به گربیان است؛ مشکلات و دشواری‌هایی که بعد از وقوع کودتای تیر1392 نظامیان مصر و پس از انحلال جماعت اخوان‌المسلمین در این کشور کلید خورده و موجبات تضعیف این جماعت را در کشورهای مختلف جهان به‌ویژه در کشورهای اسلامی فراهم کرده است.
با آنکه مصر، خاستگاه و محل تولد و تأسیس جماعت اخوان‌المسلمین است و از طرفی می‌توان گفت که در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، درصد بیشتری از جمعیت 95 میلیونی این کشور از هواداران یا اعضای این جماعت هستند، لیکن جماعت اخوان در مصر کنونی وضعیت بهتری نسبت به دیگر کشورها ندارد، بلکه با محدودیت‌های قانونی و ممنوعیت‌های بسیار گسترده‌تری مواجه است؛ چنان‌که اخوان‌المسلمین از دریچه نگاه نظامیان حاکم بر مصر، خطرناک‌ترین گروه منحله محسوب می‌شود و حتی عضویت در آن نیز جرم بوده و به‌مثابه عضویت در گروه تروریستی به‌شمار می‌آید.
درواقع حدود سه ماه بعد از کودتای نظامیان (اول مهر 1392) به سرپرستی السیسی بود که یک دادگاه مصری حکم ممنوعیت فعالیت جماعت اخوان‌المسلمین مصر را صادر کرد و به مصادره اموال این جماعت رأی مثبت داد. بر اساس این حکم، فعالیت‌های سیاسی این حزب به‌عنوان بزرگترین حزب مصر، ممنوع و اموال آنها و همه موسسات و نهادهای وابسته به این گروه، به نفع دولت مصادره شد.
با این حال، این جماعت به‌علت داشتن پایگاه‌های اطمینان‌بخش و بسیار گسترده مردمی، به فعالیت‌های خود در مصر پایان نداده و همانند دوران حسنی مبارک و انور‌سادات از طریق شبکه‌های مردمی و به‌صورت پنهانی به اقدامات و فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد؛ چنان‌که به مناسبت‌های مختلف و در مواجهه با برخی از رویدادهای مهم، موضع‌گیری کرده و مواضع و پیام‌های خود را از طریق رسانه‌های مختلف (عمدتا در فضای مجازی و رسانه‌های برون‌مرزی) به اطلاع مردم مصر می‌رساند. با این‌حال بخش بزرگی از فعالیت‌های جماعت اخوان‌المسلمین، فعالیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که امکان تعطیلی کامل آن از جانب نظامیان حاکم وجود ندارد و حضور و مشارکت چندده‌ساله اعضای تحصیل‌کرده جماعت اخوان‌المسلمین در این‌گونه فعالیت‌ها، به قوام و دوام آن کمک کرده است.
اکنون و در شرایطی که هزاران نفر از اعضای اخوان‌المسلمین در زندان‌های مصر به سر می‌برند، از احتمال مذاکره بین نظامیان حاکم و اخوان‌المسلمین سخن به میان می‌آید و هرازگاه یک‌بار مقامات تبعیدی اخوان و نمایندگانی از این جماعت در پاسخ به پرسش خبرنگاران، شروطی را برای گفت‌وگو با مقامات قاهره مطرح می‌کنند.
رهبر و مرشد کنونی اخوان‌المسلمین
در پی کودتای نظامی تیر 1392 در مصر و اعلام انحلال «جماعت اخوان‌المسلمین» و همچنین انحلال شاخه سیاسی آن یعنی «حزب آزادی و عدالت» به ریاست محمد مرسی، مرشد و رهبر اخوان‌المسلمین، آقای «محمد بدیع» نیز بازداشت و طی محاکمات قضایی مختلف به حبس ابد محکوم شد. درواقع در پی این اقدام قضایی علیه «محمد بدیع» بود که سخن از انتخاب فردی به‌نام «محمود عزت ابراهیم» به‌عنوان مرشد موقت اخوان‌المسلمین به میان آمد، لیکن از زمان اعلام قرارگرفتن محمود عزت ابراهیم در این پست تاکنون، نه در عرصه عمل و نه در عرصه تبلیغات، کمتر نشانه‌ای از فعالیت او به‌عنوان مرشد موقت اخوان‌المسلمین منعکس نشده و اطلاعیه‌ها و تصمیمات این جماعت، عمدتا از طریق نهادهای زیرمجموعه اخوان یا از طریق دفاتر و تشکیلات خارج از کشور اخوان (عمدتا در اروپا) به اطلاع اعضا و هواداران رسیده است. با این حال، خبرهایی از تفویض اختیارات «محمود عزت ابراهیم» به شخص دیگری به‌نام «ابراهیم منیر» مقیم لندن منتشر شده، لیکن به‌علت یک سلسله اختلاف‌نظرهای درون‌سازمانی، جایگاه وی به‌عنوان رهبر و مرشد جدید اخوان به‌هیچ‌وجه تثبیت نشده است.
موقعیت اخوان‌المسلمین در ترکیه و تونس
اخوان‌المسلمین در ترکیه در مقایسه با دیگر کشورهای اسلامی، جایگاه بسیار مستحکمی دارد؛ چنان‌که بسیاری از تحلیلگران مسائل منطقه، حزب حاکم «عدالت و توسعه» را برخاسته از فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ده‌ها سال گذشته اخوان در ترکیه می‌دانند و بعضا این حزب را که طی 16 سال گذشته در مقام حزب پیروز این کشور قرار داشته، شاخه سیاسی و رسمی این حزب در ترکیه محسوب می‌کنند. درواقع به‌علت موقعیت بسیار خوب اخوان در ترکیه است که بسیاری از گردهمایی‌های نمایندگان شاخه‌های این جریان در ترکیه برگزار می‌شود و اعضا و طرفداران این جماعت در صورت وجود خفقان در کشورهایشان، به ترکیه مهاجرت می‌کنند.
در تونس تقویت جایگاه اخوان‌المسلمین به زمان فروپاشی رژیم بن‌علی بازمی‌گردد و حزب النهضه به رهبری راشد الغنوشی، شاخه سیاسی آن محسوب می‌شود، حزبی که در حال حاضر رتبه دوم در صحنه سیاسی را از آن خود کرده و در مقایسه با احزاب رقیب که از جریانات عقیدتی مختلفی تشکیل شده‌اند، انسجام بسیار بیشتری دارد. با این همه نکته مهم درباره وضعیت اخوان در تونس، تغییرات یک‌ساله‌ای است که در مواضع عقیدتی راشد الغنوشی پدید آمده و وی برخلاف چند دهه گذشته، جدایی دین از سیاست را به‌عنوان یک اصل محوری در مرامنامه در حزب النهضه گنجانده است؛ امری که پیوندهای شاخه تونسی اخوان المسلمین را با بدنه اصلی جماعت اخوان و با دیگر شاخه‌هاتی آن تضعیف کرده است
نگاه کشورهای حوزه خلیج‌فارس
از سوی دیگر، رژیم‌های حاکم بر کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، جماعت اخوان‌المسلمین را به‌علت توانمندی‌هایش در جذب و سازمان‌دهی افراد مسلمان، در دسته خطرسازترین سازمان‌ها و نهادهای موجود در جهان اسلام، دسته‌بندی می‌کنند و به‌ویژه از زمان انحلال این جماعت در مصر، اعضا و هواداران آن را به‌صورت جدی و گسترده تحت پیگرد قرار می‌دهند. براساس توافق‌نامه امنیتی که به‌موازات روی‌کارآمدن نظامیان در مصر به تصویب رژیم‌های حوزه خلیج‌فارس به‌جز قطر رسید، سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی این کشورها موظف به نظارت بر تمامی تحرکات اخوان و پیگرد اعضای این جماعت هستند. به عبارت دیگر، اعضا و هواداران احتمالی اخوان در کشورهای حوزه خلیج‌فارس نه‌تنها اجازه هیچ‌گونه فعالیتی را در این کشورها ندارند، بلکه هرگونه همسویی آنها با برنامه‌ها و سیاست‌های اخوان نیز جرم محسوب شده و مستوجب مجازات است. روشن است که بخشی از این اعمال فشارها علیه اخوان، از زاویه نگرش وهابیون به دیدگاه‌های اعتقادی این جریان سرچشمه می‌گیرد.
در این میان، اقدامات عربستان برای مقابله با اخوان‌المسلمین و سرکوب جماعت بسیار گسترده آنها در چند دسته مختلف تقسیم می‌شود:
1- اقدامات سری و پنهانی از طریق سازمان‌های جاسوسی و اطلاعاتی.
2- اقدامات کلان سیاسی برون‌مرزی همانند کمک به کودتای نظامیان در مصر برای براندازی حکومت اخوانی یا حمایت‌های اخیر از روی کارآمدن نظامیان مخالف اخوان در دو کشور سودان و لیبی.
3- کمک‌گرفتن از قدرت‌های غربی برای به‌راه‌انداختن جریان‌های بین‌المللی و وسیع تبلیغاتی، سیاسی و نظامی علیه اخوان‌المسلمین.
4- مداخلات سیاسی و نظامی هشت سال گذشته عربستان در سوریه و نقش‌آفرینی در جنگ‌افروزی‌های تکفیری و تروریستی در سوریه به‌منظور مقابله با شاخه‌های فعال اخوان‌المسلمین.
همچنین باید توجه داشت که اخوان‌المسلمین در بخش‌های مختلف فلسطین فعالیت‌های بسیار قابل ملاحظه‌ای دارد؛ طوری‌که گروه اسلامی حماس از جمله فعال‌ترین شاخه‌های سیاسی و نظامی این جماعت محسوب می‌شود.
از فلسطین که بگذریم، اخوان‌المسلمین در بیشتر کشورهای اسلامی حضوری تشکیلاتی و البته، نه علنی دارد؛ چنان‌که علاوه بر تونس در دیگر کشورهای شمال آفریقا همانند لیبی، الجزایر، مغرب و موریتانی فعالیت‌های محسوسی را در پوشش‌های مختلف صورت می‌دهد؛ البته حضور جماعت اخوان‌المسلمین به کشورهای اسلامی محدود نمی‌شود، چراکه بخش اعظمی از فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اخوان در کشورهای اروپایی و آمریکا صورت می‌پذیرد و شاخه‌های مختلف اخوان در دنیای غرب حضور فعال و منسجمی دارند.
در این بین هرچند دولت آمریکا در پی سرنگونی حسنی مبارک و پیروزی‌های حزب آزادی و عدالت، شاخه سیاسی اخوان‌المسلمین در مصر، روابط حسنه‌ای با اخوان برقرار کرد، لیکن با وقوع کودتای نظامی در مصر، شیوه خصومت‌بار گذشته‌اش را علیه این جماعت احیا کرد و اینک درصدد است با همسویی با ارتجاع عربی و رژیم صهیونیستی، نام اخوان را در فهرست تروریستی قرار دهد.
دیدگاه تان را بنویسید